Antikat, dhe modeli i parë i ruajtjes së
vlerave kombëtare përpara 90-të viteve.
Opinion
Besi Bekteshi
Pydyshim që të huajt kanë punuar në mungesë të
një shteti shqiptar edhe për mirë, por edhe për keq në tokën e shqiptarëve.
Zbulimet janë të mëdha deri në vitet 1920-të, dhe për këtë duhen falenderuar si
zbulues gjermanë, italianë dhe austriakë, por edhe francezë, por sidomos gjatë
periudhës së pushtimeve të huaja mbas 1912-tës, i gjithë teritori i vëndit ju
nënshtrua një gërmimi dhe gjetjeje masive të “antikave”, ose më mirë reperteve
arkeologjikë, pikturave, skulpturave, gurëve të varreve të vjetër, nën tokë dhe
mbi tokë. Oficerë të huaj dhe kryesisht italianë dhe austriakë, por edhe të
tjerë përveç ideve për politikat ushtarake dhe luftuese, kanë pasur organizime
të posaçme si të komandave dhe personale, për të gjetur dhe marrë reperte të
jashtëzakonshme në saj të gërmimeve, gjetjeve, pyetjeve dhe sondazheve fshat më
fshat, dhe vënd për vënd. Ekzistojnë disa raporte komandash të cilat bëjnë me
dije këtë “marrje nën kujdes” të artefakteve të shumtë, dhe midis tyre ka edhe
akuza për vjedhje të sigurta të bëra gjatë kësaj kohe. Nejse, ja vlen që të
studiohet më qartë kjo grabitje që është bërë edhe në “emër të ruajtjes së
vlerave” për që ka justifikuar vjedhjen e pasurisë kombëtare shqiptare. Dakort.....në
fakt aspak dakort.... por në vitet e para të mbas 1920-tës, qeverisë krahas
shumë të tjerave i është dashur të përballet me raporte të veçanta për pasurinë
e “Antikave”, të cilat po vazhdonin të vidheshin, të shkonin në muzetë jashtë,
por sidomos koleksioneve personale të
njerzve që kanë rilevuar dhe bredhur për këtë qëllim tokën shqiptare. Ose edhe
atyre që dinin dhe blinin. Shitjet kolesionisëve të pasur ishin të mëdha, dhe
dëmi po shtohej, por ndërgjegja kombëtare tashmë ishte më e ngritur në këtë
drejtim. Nga të dhënat që kishte marrë Ministria e Brëndëshme në maj dhe
qershor të vitit 1922, dilte se kishte akoma njerëz që pasuronin veten në saj
të vjedhjes së antikave. Mungonin shumën të tilla dhe kishte denoncime në shumë
qytete të mëdha, si dhe numri i ankesave ishte i madh. Flitej se nga këto
denoncime, artefaktet që mungonin dhe kishin qënë të identifikuar kalonin
shifrën e madhe 600. Ishte pra, një problem i madh. Zakonisht denoncimet vinin
nga sistemi tashmë i sapo ngritur arsimor, dhe ishin mësuesit në mungesë të
specialistëve dhe arkeologëve, që kishin vënë alarmin për këtë shkatërrim të
vlerave kombëtare. Në këtë kushte, Ministria e Brëndëshme në bashkëpunim të
ngushtë me Ministrinë e Arsimit, nxjerrin një qarkore të shpërndarë
prefekturave dhe degëve të drejtorive arsimore me qëllimin e qartë
identifikimin dhe pastaj mbrojtjen e artefakteve, dhe patjetër synimin e
krijimit të Muzeve në të gjithë vëndin. Në fillim ishte një qarkore urdhër dhe ligj e
Ministrit të Brëndëshëm A. Zogu që urdhëronte zbatimin e qarkores së Ministrit
të Arsimit R. Mitrovica. Qarkorja në fjalë është e datës 22/6/1922 dhe kërkonte
që kjo qarkore e rëndësishme ti “shpallej popullit sa më parë”. Në fakt çfarë
thoshte qarkorja e Ministritt ë Arsimit.....!? E duhet thënë se qarkorja e Mitrovicës ishte e
datës 18/6/1922. Aty thuhej se “antikat kanë dalë në shesh dhe prej tyre del
edhe historia, kanë dalë gjana që nuk i kena ditë”. Në qarkore përmënden se
kush janë antikat dhe se çfarë vlere kanë ato. Aty thuhet qartë se përveç
vlerës e dobisë shkencore, kanë edhe vlerë morale, sepse e nxjerrin shtetin
tonë faqebardhë në sytë e botës së qytetnume.....! Është detyrë e çdo arsimtari të kujdeset për
të ruajtur këto vlera që të mos prishen, vidhen dhe të mos shiten...! Përmëndet edhe fakti se “mjerisht nji shumicë e madhe...kanë vojtun
dam....tue u prishun, ose tue u shitun....tue u qitun jashtë Shqipnisë në kohë
të pushtimeve të hueja”....!
Sot është koha që të pushojë diçka e tillë
thotë qarkorja, pra grabitja, dhe duhet ngritur një Muzeum Kombëtar që mbas
kësaj të demostrohen dhe mos rrënohem më. Për këtë, tani në fillim duhet
kujdesur nga Ministria e Arsimit dhe arsimtarët, dhe prandaj urdhëri është ky:
Çdo mësues katundi duhet të vëzhgojë katundin e vet dhe ato përreth dhe duhet
të lajmërojë inspektorinë e Qarkut. Pastaj numëri dy: Ky urdhër ju jepet edhe
mësuesve të qyteteve. Qarkorja vazhdon edhe me urdhërin që merr inspektoria e
qarkut dhe nga inspektorët e saj duhen larjmëruar bashkitë e komunat që të
marrin në dorëzim antikat ose ti kërkojnë ato.
Urdhëri ishte që çdo bashki duhet të kishte një vënd për të ruajtur
antikat e mbledhura. Në fakt jepej urdhër për vëzhgim të kujdeshëm për antikat
në rastet e gërmimeve në ndërtime dhe themele dhe ndërtime të rrugëve..etj etj.
Nuk mund të kishte njerëz më të
kujdeshëm dhe më profesionale, apo dhe të ndjeshëm se sa arsimtarët që ishin më
të shkolluarit në atë kohë paditurie, dhe mbas lufte në trojet shqiptare.
Gjetja e tillë ishte shumë inteligjente.
Pra shteti më në fund po fillonte edhe pse në
fillimet e tij, kujdesin dhe ligjet mbi “repertet dhe antikat” në
Shqipëri. Nga disa të dhëna u pa qartë
se në disa rrethe të Shqipërisë si Shkodër, Berat dhe Gjirokastër, por edhe në
Durrës dhe Korçë, u gjetën dhe u mblodhën mbi 400 artefakte të ndryshëm që
kishin të bënin kryesisht me varre dhe statuja, apo edhe piktura dhe patjetër
vënde kulti të vjetra. Drejtoritë
Arsimore, u bënë promotoret e zhvillimit të anës muzeale, edhe pse shteti nuk
kishte akoma ligje të posaçme për këtë periudhë të fillimit të shtetit. Puna ishte tepër e vështirë dhe tepër në
injorancë të madhe të popullsisë, por gjithsesi momenti ishte tepër i
rëndësishëm dhe në Tiranë, por edhe Shkodër apo Durrës, u vendosën edhe gjoba
dhe u futën në burg trafikantë artefaktesh apo “Antikash”, që në atë kohë
quheshin vlerat dhe repertet e qartë arkeologjikë dhe historikë në
Shqipëri. Në të vërtetë, ishte shumë e
vështirë edhe për kushtet, por ajo që shihet qartë është se qeveria ishte
koshiente mbi dëmin dhe masat që duheshin marrë, për të mos pasur më një
shkatërrim të madh të vlerave muzeale dhe antike të vëndit. Kanë kaluar 90-të
vite, dhe normalishte jemi në kohë tjetër, por fillimet e anës muzeale dhe
ligjeve zyrtarisht për artefaktet datojnë historikisht në datën 18 qershor të
vitit tashmë të largët 1922.
Nessun commento:
Posta un commento