Peter Ustinov, dhe Shkodra ne vitin 1966

Ser Peter Ustinov, provokatori me këmishë të kuqe, dhe Shkodra e 1966-tës.

Koment

Besi Bekteshi

Në kinematografinë e madhe të botës, një nga njerzit e lartë të saj dhe që ka marrë dy “Oscar” si aktor jo protagonist është edhe ser Peter Ustinov, një britanik i madh me origjinë nga Gjermania dhe Rusia. I jati i tij ka qënë një agjent i M5-sës britanike dhe në fakt të gjithë e njohin njeriun e madhe të kinematografisë botërore me anën e rolit të jashtëzakonshëm të Neronit te “Quo Vadis”. Por nderimet e mëdha “Oscar” dhe një “Golden Glob” i ka me filmin "Spartacus" (1960) dhe nje tjeter ne filmin e titulluar "Topkapi" (1964).  Ustinov fliste lirisht anglisht, frengjisht, gjermanisht, italisht, rusisht, spanjisht dhe kishte njohuri te mira ne greqisht dhe turqisht.

Mirëpo në vitin 1966-të ai bën një udhëtim në ish Jugosllavi dhe futet edhe në Shkodër. Ironia për varfërinë e madhe dhe mizerjen në shkrimin e tij është e jashtëzakonshme, por ai kërkon falje për këtë, dhe në fakt demaskon atë nënshtrim dhe maskarallek që diktatuara tashmë e prishur me rusët dhe e rregulluar me kinezët, i kishte imponuar popullit të saj.

Mua në fakt më intereson shumë ardhja në Shkodër, dhe qëndrimi pothuaj gjysëm dite në qytetin e madhe të veriut, në pëshkrimin e një njeriu kaq të famshëm në atë kohë.

Ustiniov përshkrimin e tij e fillon që nga kufiri dhe për “mos ekzegjerimit” me pyetje për telin me gjëmba dhe korrent në kufi, sepse mund të pasonin si me një grup tjetër i cili kishte pyetur dhe shoqëruesi shqiptar i ishte përgjigjur se “shërbente për të mos lejuar bagëtitë të kalojnë në teritorin e huaj”. Po, dhe të gjithë kishin qeshur, por kishte marrë fund edhe udhëtimi normal, kështu këshilla ishte që të mos bënin pyetje të tilla dhe qeshjet ti mbanim për vete. Ustinov pastaj tregon se rruga ishte tepër e keqe dhe malet janë të thata. Na lejonin të bëjmë foto, por kufiri është objektiv ushtarak dhe ne mund të shpinim këmbët sipas shoqëruesit që fliste anglisht, por aparatet fotografikë duhet ti linim në autobuz.

Ser Ustinov pastaj, tregon parrullat nëpër malet dhe kodrat afër Shkodrës dhe liqenit. Po, parrulla të “Shokut Enver” dhe “Lavdi Marksizëm Leninizmit”, por tregon edhe kokëkuqin ose shoqëruesin e jashtëzakonshëm me medalje mbushur gjoksin plot. Ai tregon edhe arritjet duke thënë se: Ne vitin 1944, Shqiperia kishte vetëm 8 traktorë, ndersa tani ka 7500". Nga këta, per syrin tonë, asnje nuk ështe i dukshem në komplekset e veçanta te fermave kolektive, nga ku kalojme, por pamë dy makina shirëse që ishin disi të çmontuara. Pastaj Ustinov shikon qytetin e Shkodrës, zonën industriale, fabrikën e telave, të duhanit dhe banesat e ulta që në kohë të Turqisë. Lavditë e sistemit socialiste që tani ndërton shoqëruesi i tha pikërisht në rrugën më gropat më të mëdha dhe për këtë ju desh ti përsërisi dhe ne ju afruam sërish një “incidenti diplomatik” me shikimin tonë thotë Ustinov. Ironia në këtë vënd të mban, dhe me sa duket tashmë aktori i madh ka vendosur të përballet me këtë vënd në mënyrë të tillë. Në Shkodër ai shikon shumë pak makina dhe vetëm Popieda ruse, kurse “Fiat 1800” të rinj, kishin vetëm kinezët. Shkodra, ajo ishte me rrugë që kishin “gjurmë të largëta asfalti” dhe shtëpi të ulta të rrënuara, sipas tij.  Kudo ka pluhur thotë Ustinov dhe guralecë si orizi ne dasma. Po, kishte një teatër impozant i mbyllur në verë, por që mua nuk mu duk se kishte punë në dimër, thotë Ustinov, dhe këtu mua më duket se nuk ka pasur shumë të drejtë dhe sidomos për vitet që do të vinin. Ka kopshte vazhdon Ustinov dhe përqëndrohet tashmë te dreka në hotelin e dikurshëm në Shkodër. Po atëhere nuk ishte ndërtuar “Hotel Rozafa” në qytetin më të madh të veriut të Shqipërisë. Ustinov lavdëron verën në drekën e thjeshtë, por edhe rakinë e fortë. Deri letra higjenike, ishte e prodhimit kinez thotë me ironi Ustinov, kur tallet me “dragojt në letrat” që shtrohen në tavolina. Në dyqanet e dhuratave kishte më tepër foto të Maos dhe Enverit dhe sllogane se sa dhurata. Tashmë vjen pjesa më e bukur e tregimit të Peter Ustinovit. Ai tregon se në turizëm, gjatë drekës, erdhi një burrë i gjatë me këmishë të kuqe dhe kapele të çuditëshme në kokë. Ai u ul thotë Ustinov në një tavolinë afër dhe na përshëndeti. Normalisht që grupit i bëri pështypje guximi i këtij personi. Këmisha i kishte dalë nga njëra anë e mesit, dhe dukej si Raymond Massey, në interpretim të ndonjë roli vazhdon Ustinov. Ai kishte dhe një copë buke të mbështjellë. Dukej i dehur, po shante dhe ofendonte dhe e kishte me shoqëruesin jugosllav. Ne u sollën në fillim me një lloj admirimi të kontrolluar, por shoqëruesi shqiptar u bë tepër nevrik. Me ton racional dhe në dukje të qetë ai i foli në shqip, por kur erdhi fjala te “policia” ne nuk kishin si të mos e merrnim vesh, sepse ajo fjalë kuptohej vazhdon Ustinov.  Por burri u bë akoma më shumë agresiv dhe shoqëruesi me një shikim të ashpër u largua. Mbas kësaj pamë se u afruan nga kopshti dy policë, një i veshur me të bardha dhe tjetri me të arrëta dhe nga gëmushat panë njeriun dhe buzeqeshën...!! Po shikonim një skenë filmash me diktaturë dhe kështu na u duk. I piri, harroi se ishte i pirë, dhe ne e afruam të pinte vere thotë Ustinov.

Ai u fiksua mbas shoqëruesit jugosllav dhe duke bërë një xhest me duar i kërkoi atij që të pohonte në se kishte ardhur në Shqipëri, për të spiunuar, apo në se ishte në shërbim të UDB-së.
Por ne e pyetëm në italisht, pse ishte kaq shumë i interesuar, apo mos ishte pjesë e punës së tij dhe ai menjëherë u bë i pirë sqaron Ustinov. Na preku miqësisht në shpatulla dhe pastaj u drejtua dhe eci fare lirshëm tregon Ustinovi për “këmishë kuqin” që normalisht ishte një person i sigurimit që “lejohej” të bënte të tilla shfaqe, por që patjetër kishte koleg edhe shoqëruesin dhe përkthyesin nga ish jugosllavia që domosdoshmërisht edhe ai ishte një sigurims i vëndit të tij. Më pas Ustinov tregon se “I piri” po shetiste me biçikletë në qytet i pa shqetësuar nga policia. Një ngjarje interesante e treguar nga një person shumë interesant, si ser Peter Ustinov.
Ai tregon pastaj se ka vizituar kalanë e Shkodrës dhe për krenarinë e shprehur, por edhe për caktimin e vëndit ku mund të bëheshin foto.
Në Shirokë, Ustinov kishte parë varfërinë, me fëmijë lakuriq dhe fshatarë të varfër që shoqëruesi shqiptar i kishte lëvizur nga vëndi. Biles Ustinov thotë se në atë rast kishin mundur të fotografonin këtë çast. Njerzit në fakt në klub i kishin pritur mirë, dhe kishin thnë se “Tirana është si Parisi” dhe se kishte ndriçim edhe natën. Për Muzeumin e asaj kohe, Ustinov thoshte se kishte më shumë shënja heronjsh të luftës së fundit dhe bar të harlisur, dhe po ashtu pak varre turke dhe të vjetra. Shpjegimet patetike me “drurët tonë, bletet tona, mizat tona”  kombonin, dhe ne nuk i merrnin shumë seriozisht vazhdon Ustinov. Ai ironizon pikturat e frikshme të realizmit socialist, gomardaret e biçikletave dhe bustet e heronjve në Muze.
Ustinovi tregon sërisht se “si ishin mobilizuar edhe fëmijët për të kënduar afër muzeut këngë patriotike dhe partizane” dhe se si një vajzë e vogël ju kishte thënë, fashista!!

Na mbajtën larg qytetit deri në orën 4-tër të mbasdites, për punë të dyqaneve thotë Ustinov, dhe dukej qartë se “duhej pastruar vëndi kur banditët e huaj të ishin, për të mos parë se nuk kishte asgjë për të blerë”. Po, vetëm një dyqan u hap, pa ikur ne, dhe kishte paste dhembesh kineze, canta plastike per shoping kineze, krehera kineze, kozmetike kineze, maja pene kineze, blloqe shkrimesh kineze dhe boje shkrimi hungareze.

Por Ustinov shkruan se “kinezët” po silleshin si paternalistë dhe po ju mësonin vëndasve zakonet e tyre. Ato silleshin si emisarët e tyre në Afrikë, por tashmë në Europë.

Kinezët po merrnin hakun e trajtimit të të bardhëve në Kinë, me anën e sundimit të shqiptarëve thekson Ustinov. Mizerja dhe vëllazërimi, ishte edhe tema e ditës. Nuk mund të kritikohet mizerja, por kur mendon se Shqipëria është eksportuesi i gjashtë i kromit atëhere...!
Kurrë përvec Haitit, nuk kemi parë njerez kaq te perbuzur nga liderat e tyre. Shqiperia eshte Haiti, por me nje ndryshim... sepse ka sllogane. Po, dhe kështu sqaron “të mirat” e stalinizmit dhe komunizmit në Shqipëri, aktori i madh britanik. Ai ishte një reporter i rastit, apo edhe jo i rastit, por ishte.

Reportazhi i tij per Shkodrën eshte publikuar ne "The Atlantic Monthly" në nëntor te vitit 1966-të, dhe është një nga perlat e dala për Shqipërinë e asaj kohe. I shkurtë dhe ju kaq shumë me detaje, por normalisht i saktë në syrin e një britaniku, dhe përfaqësuesi të botës perendimore. Ishim jashtë botës, jetonim në varfërinë e madhe ideologjike dhe fizike. Ishim të abandonuar edhe nga rusët, dhe bota revizioniste sipas Enverit, dhe na kishte mbetur vetëm Kina e kohës me të keqe, asaj të revolucionit Kultural Proletar. Në Shkodër atëhere nuk jetohesh më keq se në vënde të tjera të Shqipërisë, përkundrazi. Duhet imagjinuar se çfarë do të ndothte po të shkohej vënd e për vënd në shkretëtirën që kishin ndërtuar njerzit e diktaturës në Shqipëri.

Po, por kush mund të ketë qënë vallë në Shkodër ai njeriu i gjatë me këmishë të kuqe, të dalur jashtë, dhe që në një moment ka bërë edhe provokatorin në drekën e Ustinovit, i cili babain e ka pasur një anëtar të M5 britanike? Askush, sepse tashmë nuk ka asnjë rëndësi.