Curruption & absurd

Robinson Vandeleur, me “Shqipërinë në Rrugën e Lirisë” si atëhere dhe tani!

Një shërbëtor i shtetit si i varfër në origjinë ka bërë një shtëpi të bukur, çmimi i saj mund të vijë në një mënyrë apo një tjetër nga fondet publike, nga tangentet-nën dorë.

Koment

Besi Bekteshi

Shkrimtari britanik Robinson Vandeleur, por edhe një figurë ushtarake si një bir koloneli, me studimet e kryera në Kembrixh, pikërisht në “Emmanuel College” ka qënë shumë aktiv në dikur “Lidhjen e Kombeve”. E kam fjalën përpara përfundimit të Luftës së Dytë Botërore.  Ai ka qënë “Organizator rajonal, për Europën Juglindore” dhe një njeri që njihte problematikën e rajonit dhe sidomos Shqipërinë. Mbasi ka kaluar vetë personalisht në Shqipëri, ai ka botuar edhe librin e tij “Rruga e Shqipërisë për liri” ose “drejt lirisë” i botuar në Londër, në vitin 1941. Për 100 vjetorin e shtetit Shqiptar, jo vetëm ja vlen të dëgjojmë “veten tonë” por normalisht  kanë pjesën e tyre edhe të huajt, që kanë shkruar sidomos për të vërtetuar përpjekjet e shqiptarëve për të ndërtuar shtetin e tyre, duke ardhur nga një trashëgimi aspak normale e një perandorie Turke që vitet e fundit kishte lënë vetëm korrupsion, dhe mënyrë banale të trajtimit të zyrtarit dhe shtetit në përgjithësi. Padyshim të fundit në Ballkan të dalë nga një perandori në zgërlaqe dhe korrupsion, do të kishin edhe pasoja të mëdha.  Në një nga pjesët e botuara nga Robert Elsie të cilën e ka titulluar “Korrupsion në absurd”, Vandeleur, mundohet të trajtojë vështirësitë e Ahmet Zogut në krijimin e një administrate ndryshe nga trashëgimia. Por në shkrim, vërtetohen ngjashmëri si “dy pika uji” me të sotmen. Midis viteve të regjimit të Zogut, dhe ato të demokracisë sot, është brënda edhe regjimi diktatorial  i ashtuquajtur komunist, por me shumë brëndi turkoshake të një periferie otomane që i ka shtuar dozën e keqe të administrimti absurd, prandaj është e rëndësishme të shikojmë se si e ka njohur bota pikërisht “daljen në liri të Shqipërisë në kohën e Zogut”.

Duke krahësuar gjysëm demokracinë e Zogut, dhe përjashtuar diktaturën, mund të bëjnë paralele me sot, dhe kjo është e domosdoshme për nesër.

Robinson Vandeleur thotë qartë në shkrimin e tij se “ një vështirësi e Mbretit Zog ishte të gjente njerzit e përshtashëm, të cilët duhet ta ndihmonin të modernizonin vëndin e tij”. Por Robinson Vandeleur saktëson se “këto njerëz nuk duhet të dobësonin peshën e tij të pushtetit dhe autoritetit që ishte e domosdoshme”. Saktësimet e tij politike dhe historike, janë tashmë pothuaj legjendare, kur dihet se janë botuar në vitin 1941. Zogu thotë Vandeleur, kishte gjetur një vënd së fundmi të dalë nga dominimi turk, me të gjithë korrupsionin dhe anomalitë që pikërisht sistemi turk imponononte në atë kohë. Në vitet e shumta të përmbysjes së turqve, dhe ardhjes në fuqi të Zogut, vëndi ka kaluar disa pushtime nga fuqitë e huaja, shumë qeveri lokale ose të paqëna, dhe si përfundim jo legjitimitet. Disa nga njerzit e tij, ishin mësuar të qeverisnin, por sipas standartit turk, që edhe vetë turqit, e kishin abandonuar thotë Robinson Vandeleur. Biles diplomati britanik tregon se një herë në “Asamblenë e Kombeve” po diskutohej problemi i Palestinës, dhe njeriu që diskutoi atje ishte Mehdi Frashëri si delegat i Shqipërisë i cili kishte qeverisur në kohë të despotit Hamid-sulltan dhe tregonte se ky lloj dispotizmi është më afër nesh....!! Pra ky ishte edhe modeli që do të qeverisnin vëndin, dhe ky ishte edhe lloji i njerzve në dispozicion thotë sërish Robinson Vandeleur.  O nga ky lloj, do të përzgjidhej për të qënë ministra dhe prefektë, përfaqësues diplomatikë dhe administratorë, ose duhet të bije nën “administrimin sovjetik” sikundër ishin në modë në lindje. Pra duhej një ndërhyrje e britanikëve për të futur në Shqipëri standartet moderne të Shqipërisë së re.

Vandeleur vazhdon duke thënë se: Në kohën e turqve principi i avokaturës ishte “mos ja mbyll gojën kaut që shin”. Biles në anën adminitrative, Vandeleur thotë se “ishin fshatarët shqiptarë që u bënë musulmanë dhe ja dhuruan talentin në shërbim sulltanit” duke marrë edhe ofiqe nga më të ndryshmet për gjatë kohës. Po kështu edhe feudali Zog, bëri karierë si komandat forcash ushtarake, ministër i brëndëshëm dhe pastaj u ngjit në fuqi. Kështu pothuaj janë ngjitur të gjithë....por rroga ishte e vogël, për të bërë një ekonomi kombëtare...me fjalë të tjera për të lejuar Mbretin të vazhdonte në kohë, pa ndonjë kredi tjetër nga Italia në atë periudhë. E kështu dikujt i vonohej paga dhe se po tju shkonte në rregull...sërish ishte e vogël.

Kjo është çështja tjetër e problemit thelbësor në Shqipëri. Një vënd i varfër si Shqipëria dhe kopracët e sulltan Hamidit të Turqisë, nuk mund të afronin paga bujare nëpunësve të tyre publik, por lejonin efektet anësore për të shkuar përpara...!! Një diçka e trashëguar jashtëzakonisht qartë pikërisht nga ajo kohë. Një nga mënyrat e pasurimit thotë Vandeleur, është që të vegjlit e zyrave të merrnin një “dorë” nga një person që të mundësonin takimin me një funksionar të madh të cilin duhet të takonin...!! Trashëgimi e dukshme edhe sot apo...jo! Përpara se të takohet një prefekt, një gjygjtar, një ministër që ka fuqinë për të zgjidhur punët e bisnesit....ka edhe një “dhuratë” për zyrtarin që e bën të mundur. Në rast të kundër thotë Vandeleur, sekretari apo zyrtari poshtë të deklaron se “ ministri është i zënë” dhe ministri nuk e merr vesh kurrë kush e ka kërkuar normalisht.  E vogël për sot kjo gjë, por funksionante deri vonë...!! Vandeleur jep shëmbullin më lart në rastin e tenderave... bie fjala të blloqeve të çimentove në Durrës. Italia kishte dhënë përpara fondet dhe këtu fillonte edhe sistemi i “kapjes” së ndonjë dhurate për “shpenzim”. Vandeleur pyet...pandershmëri...por njëriu duhet të jetojë, sa për të jetuar kur kupton se 30 stërlina ka një ministër si rrogë. Mundet thotë Vandeleur që muajin tjetër Mbreti të ta largojë dhe nuk ka as pension...me se do të jetohet!? Pastaj kështu prosperon anëtari i qeverisë që ka edhe familje dhe miq e shokë, pensione, punë, kontrata dhe një zot e di  se sa! Duhesh thotë Vandeleur, që të kesh rroba të mira, cigare të shtrenjta, paraqitje, por të ardhur nga skamja dhe shtëpitë pa ndonjë gjë të paraqitesh përpara gazetarëve dhe të jetosh në mënyrë europiane...është e pamundur? Duhet ndërtuar një shtëpi dhe mundësisht në qëndër...bulevard ...me një kopësht dhe mure...vilë moderne..!! Po kështu edhe për zyrtarët e ndonjë province si prefektët. Kuptohet se “diga e panevojshme” që italianët e duan me patjetër, do të ketë një “dorë”....!

Janë dy preokupacione në mëndjen e një ministri thotë Vandeleur...e para “ajo dora” dhe e dyta aleancat e nevojshme. Ishin të mësuar që kur ishte koha e beut..pashait...dhe zyrtarit të dikurshëm. Ishte e vështirë për Zogun të krijonte koshiencën, eleminimin e tentacionit...veçse me koston për të mbushur arkën e shtetit bosh, me borxhet e Italisë për një kohë të gjatë. Për të njëjtin motiv, të gjithë sistemet e tij të mrekullushme për reformën agrare, bankat e agrikulturës, të arsimit dhe të tjera përmirësime, kanë qënë gjithmonë të vështira dhe zgjatën vite e vite, kur mund të bëheshin për pak kohë.  Vazhdonte edhe ngritja e gishtit nga të gjithë kundër të gjithëve për tangentet, dhe sidomos nga ato që nuk kishin mundësi të futeshin në administratë....pse sot çfarë...bëhet mund të pyes unë!? Sepse nuk kishin mundësi të bëheshin të pasur. Kishte shëmbuj të lartë të hyrjes së njerzve në pushtet nga një vafëri e madhe, që ju njihej nga të gjithë, dhe diheshin pasuritë nga babai dhe nëna e ky pastaj.... bëhej i pasur...!! Në britani, një i tillë mund tja kalonte qartë, në saj të trashëgimive apo luajtjeve në bursë, dhe me mënyrat e vëndeve të pasura qoftë edhe me shkrimin e një libri dhe artikujve në gazetë. Pra mund të bëhej i pasur pa ndonjë pandershmëri të madhe.....por këtu!!?

Nuk është kështu në Shqipëri thotë me qartësi Vandeleur. Një shërbëtor i shtetit si i varfër në origjinë ka bërë një shtëpi të bukur, çmimi i saj mund të vijë në një mënyrë apo një tjetër nga fondet publike, nga tangentet-nën dorë, qartëson Vandeleur. Kjo patjetër që nuk është diçka që nuk vepron fuqishëm edhe sot.

Gjithsesi Vandeleur thotë se në mënyrë të veçantë, në vitet e fundit,  kishte një numër në rritje të burrave vërtetë të ndershëm në shërbim të publikut.

Xhandarmaria, arsimi, qëndrim në universitetet perendimore, shkëlqimi thelbësor i personave të lindur në Shqipëri, po prodhonin një gjeneratë të iluminuar. Po të takoje njerëz të tillë dhe Sovrani e ka bërë... mund tju besohej. Por shqiptarët nuk besonin te një funksionar të ndershëm dhe ka ndodhur thotë Vandeleur,  që njëherë në një funeral të një personi të tillë funksionar që vdiq i varfër sikundër kishte fillur punën, një e treta në varrim thoshin....po shkon një tjetër budalla...!! Nuk është ndryshe edhe sot, mund të them unë.

Do të ishte një gabim i rëndi thotë Vandeleur të lejosh impresionin që i “gjithë koleksioni i politikës shqiptare” ishte plot me të korruptuar dhe të pa ndergjegjshëm. Vandeleur e mbyll kapitullin duke thënë se: Ky imazh që del nga ky shkrim, shërben për të pasur në dijeni se “me çfarë duhet të përballesh Mbreti Zog. I ndihmuar nga organizma të ndryshëm, dhe nga kalimi i kohës, ai arriti të bënte përmirësime të dukshme. Në qoftëse detyra e tij nuk u përfundua, kjo i detyrohet italianëve që kanë penguar punën e tij në të gjitha drejtimet, dhe në fund “ja prenë shkurt”.

Normalisht përfundimi i Vandeleur është i drejtë edhe për mua, dhe për shumë e shumë të tjerë në Shqipëri, duke menduar se pushtimi italian ishte një dredhim shumë për keq nga rruga e lirisë së Shqipërisë.

Por gjithsesi është për të menduar dhe pyetur. Si dolën në vitet 90-të?

Ka mundësi të kemi dalë akoma më të varfër, më të uritur, dhe më të pa zotët për të bërë shtet se në vitet 1928-të.

Ndoshta e kam edhe gabim, por nuk më duket se 50-të vitet e Enver Hoxhës, nuk ju kanë shërbyer për të larguar zakonet e dobëta, korrupsionin, dhe pasurimin pa mënd dhe pa kriter..... shqiptarëve.