Vrasja e Gjeneral Tellinit nga greket ne vitin 1923

Vrasja nga grekët e gjeneral Tellinit, dhe vështirësitë në përcaktimin e  kufirit shqiptar në vitin 1923.

Gjenerali italian Tellini, dëshmor i kufirit shqiptar.

Gjeneral Tellini dhe ushtarakët italianë të vrarë 

nga grekët në 27 gusht të vitit 1923.

Koment-Dossier

Besi Bekteshi

Historian-Arkivi Muzeut Historik Shkoder. 

Nuk ka asnjë dyshim që përcaktimi i kufirit shqiptar, por edhe fqinjëve jugor grekë, ka pasur jo vetëm peripeci të mëdha, por edhe viktima të shumta midis tyre edhe të një gjenerali italian në vitin e largët 1923. Normalisht ishte një kohë kur regjimi fashist në Itali sa kishte filluar modelin e tij, por në fakt ishte “Komisioni Ndërkombëtar” i ngarkuar nga “Konferenca e Ambasadorëve në Paris” që kishte vendosur gjeneral Enrico Tellini, për të përcaktuar kufirin midis Greqisë dhe Shqipërisë. Në Arkivin e Muzeut të Shkodrës, jo vetëm janë 17-të hartat e “delimitacionit tokësor” të kufirit shqiptar të përfunduar në vitin 1925-së nga ky komision, por edhe një vendim i Prefektit të Shkodrës A. Nepravishta në 1 shtator të vitit 1923, me fillimin e shkollës për të përkujtuar Gjeneral Enrico Tellini i vrarë nga grekët me 27 gusht, midis Janinës dhe Kakavijës në mes të 50 gradë dhe 53 gradëve, në kufirin shqiptaro-grek, por në teritorin  e njohur atëhere krejtësisht si grek.

Ishte një ngjarje e rëndë e asaj kohe, sepse gjenerali ishte “Kryetari i Misionit të Përcaktimit të Kufirit” dhe ishte i ngarkuar jo thjesht nga qeveria italiane që tashmë kishte fillimet si regjim fashist, por nga ndërkombëtarët, dhe ai vetë ishte një ushtarak i mirfilltë dhe profesionist. Tellini i vra sëbashku me katër ushtarakë të tjerë shoqërues, dhe Musolini atëhere bëri edhe reperkursionet e tij ndaj Greqisë, duke bombarduar ishullin e Kurfuzit, dhe vendosur një gjobë të rëndë shtetit helen. Gjenerali kishte si detyrë përcaktimin e qartë të kufirit midis Shqipërisë, Greqisë dhe Jugosllavisë dhe ishte i shoqëruar nga specialistë të tjerë. Ai shoqërohej nga major Luigi Corti, toger Mario Bonacini ose ordinca dhe asistenti i gjeneral Tellini-t, shoferi Remigio Farnetti, por edhe Xhezir Thanasi nga Leskoviku, si përkthyes i grupit të italianëve. Janë vrarë barbarisht të gjithë pa përjashtim, dhe në këtë rast nuk u vodh asgjë, por gjithashtu ishin në teritor ku nuk kishte aspak shqiptarë dhe menjëherë u përcaktua se ishte një masakër e kryer nga shovinistë apo nacionalistë grekë, të cilët kishin kohë që ishin qartë dhe prerazi, kundër këtij përcaktimi të kufirit me Shqipërinë. Ngjarja ka bërë bujë të madhe në Europë, e para pse ishte prekur një vëndim i Konferencës së Ambasadorëve të Fuqive të mëdha, por edhe pse Musolini, po shfrytëzonte rastin për të goditur Greqinë. Ishte një rast i madh për qeverinë e porsa krijuar të tij, për të treguar dhëmbët dhe forcën ndaj pikërisht shtetit grek. Por pavarësisht kësaj, akti ishte një shëmbull burracakësh, dhe me domethënie të madhe për botën e qytetëruar, duke u kuptuar qartë se përcaktimi i kufirit të përbashkët shqiptaro-grek do të kishte shumë probleme.  

Diplomacia filloi edhe një herë avancimin e saj, sepse Greqia nuk i plotësoi të gjitha detyrimet Italisë, dhe këtu fillon edhe një moment i madh i keqësimit të marrëdhënieve Italo-Greke, ku puna shkoi deri te pushtimi për pak kohë nga Italianët të ishullit të Korfuzit dhe dërgimit të disa anijeve të mëdha të luftës si “Cavour”, “Giulio Cesare”, “Andrea Doria” e “Caio Duilio”, për tu tërhequr vetëm me 27 shtator. Problemi shkoi larg deri në Këshillin e Kombeve dhe me nota proteste të shumta, të cilat kanë vendosur edhe incidentin e rëndë midis Italisë dhe Greqisë i cili ishte edhe një nga arsyet e forta të marëdhënieve gjithmonë të ndera dhe të dobëta, midis këtyre vëndeve deri në sulmin që Italia fashiste i bëri shtetit grek në luftën e dytë botërore. Gjithsesi shteti grek nxorri nga arka e tij 50 milion lira (në atë kohë ishte një shifër e madhe) dhe ja kaloi Bankës Kombëtare Zvicerane, dhe vetëm mbas kësaj italianët u tërhoqën nga Korfuzi. Gjithsesi hetimi i vrasjes nga qeveria greke, nuk solli asnjë konkluzion se kush i kishte vrarë italianët e ngarkuar me detyrë ndërkombëtare, duke mbetur çdo gjë në inatet politike dhe kombëtare të qeverive përkatëse.

Por për Shqipërinë mbetej problemi i përcaktimit të kufirit të saj, dhe dashje pa dashje, ky kufi kishte edhe dëshmorët e parë të huaj. Në fund të fundit, oficerët e lartë italianë, ishin me një mandat të lartë për punën e tyre, e cila duhet thënë ishte shumë e lavdërueshme në kushtet e vështirësive të mëdha të kohës, dhe në rrethana politike tepër të ngarkuara politikisht dhe emocionalisht. Për gjeneral Tellini-n, ka emra rrugësh në Itali, dhe shteti shqiptar atëhere e kujtoi këtë oficer të lartë, për punën dhe fundin e tij tragjik në shërbim të detyrës së ngarkuar.

Puna e këtij komisioni mbaroi në vitin 1925-së, ku për 17-të hartat e kufirit tokësor ishte tashmë një gjeneral tjetër italian si Gazzera, nga Franca kolonel Ordioni, nga Britania, nënkolonel Glouch, dhe hartat e prodhoi “Instituti Gjeografik i Firences”.

Historikisht shteti shqiptar sidomos nën diktaturë, nuk ka pëlqyer ta përmëndë këtë vrasje nga grekët të bërë kundër oficerëve ndërkombëtarë, të cilët po “delimitonin” kufirin shqiptaro-grek. Nuk e ka pëlqyer ta përmëndë, sepse çështja ishte e ngarkuar me qëndrimin e regjimit të Duçes, edhe pse ishte një vrasje tipike greke dhe e bërë me qëllim friksimin dhe shkurajimin e të huajve, por dhe për teoritë e tyre po fashiste dhe vorio-epiriote, që kishin për Shqipërinë e jugut.

Hartat e vitit 1925-së, janë pothuaj ato që kemi sot, dhe që prej asaj kohe nuk është përcaktuar edhe kufiri jonë detar me shtetin grek.

Gjithsesi vrasja e gjeneral Tellinit, mbetet edhe ngjarja e cila megjithse nuk kishte shqiptarë, përveç përkthyesit, në rëndësinë e saj, kishte të bënte me kufirin shqiptar dhe vështirësitë e mëdha që ky kufi kishte për tu përcaktuar në atë kohë.