Shkodra, pazari i saj i madh, si shembull i zhvillimit dhe demtimit ekonomik

Si ishte, dhe pse e prishën “hipermarketin” më të madh shqiptar.

Pse gjithmonë qytetin kanë dashur ta dëmtojnë, duke i prishur pazarin?

Koment-Dossier

Besi Bekteshi

Pazari i Madh i Shkodrës ka qënë qëndra tregtare më e madhe e trevave shqiptare, dhe në të katër vilajetet të cilat kishin shqiptarë brënda. Padyshim është një shfaqe e madhe e fuqisë së Shkodrës në pashallekun shqiptar, dhe deri në vitin 1944-tër dhe është dëmtuar në mënyrë të vazhdueshme nga sulmues dhe pushtues të ndryshëm. Pazari nuk duhet ngatërruar me Bexhistenin, por sidoqoftë, Pazari i Madh i Shkodrës që shtrihej poshtë kalasë së qytetit të vjetër në breg të liqenit dhe ku del Buna,  nuk kishte banesa ose ndërtime ku banohej, por vetëm ndërtime që i shërbenin tregtisë. Ishte një diçka e stërmadhe si për kohën dhe po të ekzistonte sot e kësaj dite, sepse ishte në një gjatësi prej mbi 1.8 km. Ishte aftësia për lundrim e Shkodrës, dhe marrëdhëniet tregtare të saj me lindjen dhe perëndimin, që bënte të kishte magazina të mëdha, të kishte dogana të mëdha, banka dhe dyqane të pa përsëritshme sot e kësaj dite. Në afërsi të tij, ka ndodhur të qëndrojnë në ankorim apo në liqen të shpëndara por edhe në Bunë dhjetra anije nga të voglat dhe deri te avulloret e mëdha deri në 1000 tonelata. Kishte në atë kohë një “Pazar anijesh në Bunë dhe liqen, në garë me Pazarin e Madhe të Shkodrës”.  Në pazarin e Shkodrës, vlonte tregtia dhe madhësia e tij lejonte të punonin dhe blinin mbi 10.000 persona, por që kishte prezencë në ditët e mërkura dhe të diela më tepër se 30-40 mijë banorë.

Pazari kishte elementë të sigurtë dhe përbëhej nga “sokaqet” dhe po ashtu nga Bexhisteni.Padyshim ishte unikal në Ballkanin perendimor. Bexhisteni ishte ndërtuar në vitet 1807-1808 nga Ibrahim Pasha dhe e vazhdoi edhe Mustaf Pashë Bushatliu. Ai ishte një galeri e vërtetë edhe sot moderne, i rrethuar dhe kishte 40 dyqane, ishte i mbyllur dhe i ruajtur, sepse tregtohej ari dhe objektet antike të mirë vlerësuara të kohës. Por Pazari i Madh,  ishte shumë herë më i madh se Bexhisteni i cili ishte një model i mbyllur në atë që konsiderohej Shkodra e zhvilluar.

Pazari i Madh, ishte pa fjalë një qytet tregtar në afërsi të Shkodrës së vjetër dhe në distancë rreth 2 km me Shkodrën e re e cila kishte dalë deri në Parrucën e sotme dhe akoma më tepër më në lindje. Ishte “hipermarketi” më i madh në atë kohë në Ballkan, i pa konkurueshëm për nga madhësia, pasuria dhe kapaciteti më asnjë Pazar tjetër në fqinjët tanë.

Sokaqet ishin të ndara sipas zanateve, dhe patjetër që këto zanate,  kishin shumë zanatçinj dhe po ashtu edhe çirakë të shumtë që mësonin dhe punonin në mënyrë të përditshme.

Malazezët kur janë tërhequr nga Shkodra e kanë djegur dhe rrënuar në mënyrë të qëllimshme Pazarin e Madh të Shkodrës, dhe kuptohet edhe qëllimi në fjalë, por atë e kanë djegur dhe rrënuar edhe kolonët grekë. Po mbas 1944-tës qeveria e fillimit u hakmor me Pazarin e Madh të Shkodrës që kishte pasur mbi 20-të sokaqe, kur punoheshin edhe armë, dhe prodhoheshin pothuaj gjithshka artizanale e kohës dhe me cilësi të jashtëzakonshme. Ju la kolonëve dhe emigrantëve grekë ky Pazar, dhe në të vërtetë ato e kanë trajtuar keqas duke djegur dyer dhe dritare apo edhe duke rrënuar. Pastaj vetë sekretarët e partisë përpunuan idenë anti Pazar të Shkodrës, sepse normalisht ishte një qëndër tregtie dhe kapitalizmi, e cila nuk mund të qëndronte ashtu e ngritur me ideologjinë e kohës.

Pazari i Madh, ishte forma e fundit e kapitalizmit të fillimit dhe të vazhdimit të Shkodrës së madhe së inisiativës së lirë dhe prodhimit të madhe, por edhe tregtisë e cila e kishte nxjerë më fortën dhe të pasur se shumë qytete të tjerë në Ballkan. Pikërisht Shkodra, e cila prosperonte në saj të tregtisë dhe prodhimit artizanal dhe me fabrikat e para të saj afër pazarit. Komunizmi donte njësoj si malazezët dhe grekët, ta prishte dhe e prishi me dëshirën më të madhe dhe të egër. Përveç se u shkatërrua Pazari i Madh, u ndaluar dhe tregtia dhe lundrimi në Bunë dhe liqen, por edhe me anën e tyre në det. Shkodrës ju prishën marrëdhëniet e saja me botën, dhe zhvillimin. Mbas vitit 44-tër, u dëbuan mjeshtra dhe tregtarë, dhe më vonë u shkatërrua si Pazari dhe Bexhisteni edhe pse ishin vepra unikale jo vetëm në Shqipëri, por një krenari për të gjithë Ballkanin. Dolën nga veprimtaria mbi 3000 persona, dhe po ashtu ju ndalua tregtia një popullsie mbi 200.000 banorë të asaj kohe, që e kishin të lidhur me këtë Pazar jetën e tyre. Ky Pazar, ka shumë foto të vjetra dhe shumë piktura në litografi apo gravura nga autorë të lartë të huaj.

Sokaqet me emrat e vjetër ishin këto: Sokaku i Kryepazarit, Sokaku i Arkaxhijve, Sokaku i Dyfekçijve,  Sokaku i Krypëshitësve dhe opingarëve, Sokaku i Kasaphasë, Sokaku i Terzijve, Sokaku i Magazeve,  Sokaku i Pemnave, Sokaku i Tellallëve, Sokaku i Saraçëve,   Sokaku i Elbnave, Sokaku i Djathnave, Sokaku i Miellnave, Sokaku i Drithërave, Sokaku i Oriznave, Sokaku i Hamzagës, Sokaku i Zaganjorëve, Sokaku i Krajanëve, Sokaku i Këpucarëve, Sokaku i Kujxhijve ose argjendarëve, Sokaku i Sqelës ose i Portit të qytetit. Po, dhe 1500 dugaje ishin të gatshme për të nxjerrë Shkodrën në vënd të parë si për nga numri i popullsisë dhe për nga pasuria dhe tregtia e saj madhështore. 

Normalisht që gjithmonë ato që kanë dashur të “shëmbin” Shkodrën si tradicion dhe kulturë, por edhe ekonomi, nuk kanë bërë asnjë veprim të parë, por kanë prishur pazarin. Kjo ka qënë edhe idea dhe veprimi i pushtueseve fqinj dhe po ashtu edhe komunizmit shqiptar. Në këtë pikë, kanë qënë në unison të jashtëzakonshëm dhe padyshim që efekti është ndjerë menjëherë.

………….