100 vjetori i “Internacionalit” në Shkodër.
Shkodra
në 100 vjetorin e saj të çlirimit nga forcat ndërkombëtare dhe luftës
për mbrojtjen e heroike të qytetit.
Dossier
Besi Bekteshi
Data 14 maj e vitit
2013-të, është edhe dita e 100 vjetorit të ndërhyrjes së forcave ndërkombëtare
ose më qartë “Internacionali” në pontilin e Shkodrës, të cilat çliruan qytetin
nga pushtimi malazez, dhe larguan zyrtarisht edhe sundimin pesëshekullor të
administratës otomane. Në luftën
ballkanike, qyteti i Shkodrës, ka qënë edhe nyja nevralgjike e cila do të ishte
elementi kryesor që ky konflikt nga ballkanik mund të kthehej në botëror. Por
historia në të vërtetë, me pikërisht këtë ndërhyrje të forcave të para
ndërkombëtare dhe paqeruajtëse në teritorin shqiptar e vonon këtë konflikt
botëror më tepër se një vit. Synimet e luftës së parë ballkanike, ishin një
raprezalje teritoriale, pa anë ligjore dhe pa asnjë respekt sidomos për
teritoret e banuara nga shqiptarët në katër vilajetet e perandorisë tashmë të
rrënuar turke. Kërcënimi jo vetëm ishte për teritoret në thellësi të trojeve
shqiptare si në Kosovë dhe Maqedoni, por edhe në Janinë dhe që nga Shkodra deri
në Vlorë. Ishin sidomos shtete si Mali i Zi dhe Serbia, por edhe Greqia, që po
kërcënonin në mënyrë të qartë daljen në Adriatik. Ky ishte edhe momenti që
tashmë fuqitë si Austro-Hungaria dhe Italia, mbas një pakti të kahershëm midis
tyre, megjithse me interesa të ndara të bashkoheshin për të “sponsorizuar” edhe
teritorin shqiptar te fuqitë e mëdha europiane. Në këtë kohë në 8 tetor në
Shkodër, fillon edhe rrethimi i saj dhe
veprimi i parë ishte marrja e Tuzit. Përballë njëra tjetrës, ishin forcat më të
mëdha në teritorin e Shqipërisë së atëhershme. Ishin rreth 24.000 forca turke
dhe vullnetare shqiptare, kurse malazezët tashmë kishin arritur të mbledhin mbi
26.000 forca rreth e qark të
përqëndruara, e më vonë në ndihmë të tyre vijnë edhe 15.000 forca serbe.
Divizioni Zeta dhe kryesisht divizioni serb që kishte pushtuar më vonë Durrësin
dhe Shengjinin sëbashku me malazezët, po tentonin seriozisht qytetin më të madh
të Shqipëtarëve. Bombardimet dhe sulmet ndaj qytetit të Shkodrës, kanë qënë të ashpra, por mbrojtja si e forcave
të rregullta turke, dhe në transhetë e para të forcave vullnetare shqiptare, i
kanë detyruar të tërhiqen dhe të mos arrijnë ndonjë fitore të qënësishme
aleatëve serbo-malazezë. Qyteti i Shkodrës në atë kohë numëron rreth 32 .000
banorë dhe deri në marsin e 1913, nga periferitë e Shkodrës, janë futur mbi 28
.000 fshatarë dhe malësorë, duke dyfishuar praktikisht qytetin, i cili pësoi në
shkurt, rrethimin e plotë të tij në saj
të futjes në lojë të forcave serbe nga jugu i Shkodrës, me pushtimin e
Shëngjinit dhe Lezhës. Fortifikimi i Shkodrës është bërë në saj të një
strategjie të jashtëzakonshme të komandatit të qytetit, kolonel Hasan Riza, më
vonë pasha. Kurse një qëndresë e madhe ushtarake sidomos në datat 7-9 shkurt
është realizuar nga komandanti Esad Pasha, ku brënda një kohe të shkurtë kanë
vdekur rreth 3000 luftëtarë nga të dy palët. Kancaleritë perendimore tashmë
janë shqetësuar shumë. Por që më përpara në datën 17 dhjetor në Londër, dhe
pikërisht në st Palace, filloi edhe Konferenca e Londrës që drejtohej nga sir Eduard
Grey, ministri i jashtë britanik. Shtysat më të mësha në këtë kohë ishin nga konti
Berchtold, ose ministri i jashtë austriak, dhe patjetër edhe nga qeveria
italiane, por gjëndja është shumë e rënduar. Gjithsesi në fund të dhjetorit,
pothuaj fshehtas autriakët dhe rusët, “ishin marrë disi vesh” për
teritore në Shqipëri dhe Kosovë, por që gjithsesi ky plan ishte bërë që në
tavolinën e Eduard Grey-it të dilte në fund, për të pranuar më në fund edhe
mbetjen e Shkodrës si teritor shqiptar. Ndërkohë që në Shkodër vriteshin njerëz,
dhe bëhej lufta më e madhe në rrethim në ballkanin perendimor, ndërkohë që
dorëzohet pa asnjë problem Janina, fuqitë e mëdha tashmë të dakortëzuara mbi
teritorin shqiptar, arrijnë që me datën 22 mars 1913-të të largojnë nga
zgjidhja si problem i Shkodrës, si Turqinë dhe Malin e Zi, por edhe Serbinë.
Tashmë, vëndimi ishte marrë, që Shkodra do të ishte teritor shqiptar. Ndërkohë
si Austria sidomos me interes Shkodrën, dhe Italia që kishte interesin e Vlorës dhe
përparimin e Greqisë rreth saj, shtynin shumë për intervencion në qoftëse Mali
i Zi, nuk hiqte dorë. Në këtë rast, kërcënimi i Austrisë se do të pushtonte
pjesë së Serbisë dhe Malin e Zi, bëri dhe diferencën e madhe sidomos në Londër,
dhe ndikoi në vendimet e saj të më vonshme. Lufta e ashpër në rrethinat e Shkodrës, në Tarabosh, në Bardhanjol dhe
Bërdicë, por dhe në fushën e Shtojit, kishte faqet e para të gazetave të shumta
të kohës. Rezistenca e madhe, dhe lufta e pozicioneve, po bënte lajmin e ditës
në kryeqytetet e botës dhe vërtetësisht Shkodra ishte tashmë për disa muaj,
fokusi i parë i lajmit në botë. Kërcënimi i Malit të Zi për Shkodrën, edhe mbas
vendimit të 22 marsit, por dhe heshtja e Serbisë, ka acaruar situatën, deri në
shpërthim të luftës botërore dhe këtu vjen edhe shprehja e famshme e ministrit
të Britanisë së Madhe Grey, që thotë se “në qoftëse Austria do të pushtojë
Malin e Zi, Rusia do ti shpallë luftë Austro-Hungarisë, pastaj Gjermania do ti
shpallë luftë Rusisë, dhe pastaj Franca e më vonë Britania luftë njëra tjetrës dhe
kështu bota do të hyjë në luftë. Ishte pra momenti më i rrezikshëm në historinë
e popullit shqiptar, sepse po diskutohej zhdukja e përgjithshme e teritorit
shqiptar, dhe asaj fitoreje të madhe që ishte shpallja e pavarësisë në Vlorë në
datëln e madhe historike 28 nëntor.
Në këtë moment,
vjen edhe vendimi i fundit të prillit, sidomos mbas të ashtuqajturit
pushtim-dorëzim të Shkodrës, me 23 prill 1913. Një dorëzim i kalasë nga Esad
Pasha, largim i tij me trupa ushtarake në Durrës, dhe hyrje e trupave malazeze
në Shkodër pa e pushtuar dot me luftë pikërisht qytetin e madh, po bënte si
lajm, xhiron e botës. Me 30 prill, merret vendimi i bllokadës navale me
tendencë trëmbjen e Malit të Zi. Kurse serbët ishin larguar që me 8 prill nga
rrethimi i Shkodrës, duke larguar edhe artilerinë e rëndë të tyre. Me datën 5 maj, bëhet edhe ultimatumi
i fundit Malit të Zi, dhe vjen data 14 maj, e cila sjell në pontilin e Shkodrës
750 forcat e para marinare të
Internacionalit, të zbarkuara rreth orës
14-00, të cilat sollën edhe nënadmiral sir Burney, si njeriun e fortë të
administrimit ushtarak të qytetit. Ato
bënë parakalimin e nderit, dhe u pritën nga konsujt e fuqive të mëdha, qytetarë
të nderuar të qytetit, dhe kolonelin Bekir si komandat i qytetit i vëndosur në
marëveshje si me turqit dhe malazezët.
Qyteti u dorëzua mbas dite, dhe po në këtë çast, u ngritën pesë flamujt
e fuqive të mëdha në kalanë e Shkodrës.
Të nesëmen, filluan të vijnë edhe
250 forca të tjera marinare të cilat plotësuan edhe numrin e forcave çliruese
të Shkodrës. Mbas tyre erdhën dhe forcat
tokësore të cilat numëronin 2500. Ishin forca çliruese, sepse nga
historianografia e regjimit komunist, janë trajtuar si forca pushtuese. Janë trajtuar
si të tilla nga kjo historianografi, sepse nuk donin për asnjë çast të pranonin
se austriakët, italianët, gjermanët, britanikët dhe francezët, ishin më të mirë
se sa malazezët. Po, edhe paqen e sjellë
në Shkodër nga pikërisht këtë fuqi të mëdha miket tona të sotmet, e kanë
konsideruar një pushtim, duke shtrëmbëruar dhe falsifikuar historinë. Malazezët
u çarmatosën dhe u lejuan rreth 1000 ushtarë të tyre, të marrin armët e rënda
dhe të varrosin të rënët, kurse qyteti filloi edhe administrimin vëndor dhe të
shuante urinë, por edhe duke bërë depistimin e lagjeve të qytetit. Malazezëve
të armatosur ju është dhënë vetëm 2 orë kohë të largohen dhe teritori i
Shkodrës nën administrimin e admirialiatit të ishte mbi 10 km rrethor ndaj
qytetit më të madh në Shqipëri. Ky ishte edhe momenti edhe i përcaktimit të
teritor shqiptar, duke lënë edhe Shkodrën brënda tij. Nga kjo forcë
shumëkombëshe paqeruajtëse, është aprovuar dhe praktikuar edhe teritori i parë
shqiptar i vitit 1913-të, duke formuar realisht
jo kaq juridikisht edhe pikërisht ato 28 mijë km katror që kemi sot. Mbas sir
Burney-t, u vendos me propozim të tij, koloneli Philips si guvernatori i parë i
Shkodrës, dhe u formua me vendim të admirialiatit edhe Bashkia e Shkodrës në
datën 20 maj, por që që hyri në veprim në datën 1 gusht, duke i dhënë besnikëri
edhe qeverisë së Ismail Qemalit.Qyteti më i madh shqiptar, u nda në pesë rajone
administrimi dhe kjo shumë e shumë vite më përpara se eksperimentit me
Berlinin. Ky është edhe momenti kur
ndërkombëtarët ose Internacionali, lejon
që të njihet praktikisht edhe Shqipëria me Shkodrën brënda, dhe me disa akte
juridike si kundër ishte edhe vendimi i Perlimtares së Shkodrës (Bashkisë
Moderne) për njohje të qeverisë së
Ismail Beut. Internacionali, vuri rendin
në qytet, lejoi flamurin shqiptar dhe ngriti autoritet vëndore. Këshilli
Bashkiak i Shkodrës, vitin e kaluar me
rastin e 100 vjetorit të Pavarësisë, ka nderuar me “Qytetar Nderi” si admiral
Burney-nin dhe Gjeneral Philips, i cili ka qënë guvernator edhe në vitin
1918-të në Shkodër.
14 maji i viti
1913-të, është dita më e rëndësishme në
historinë e 100 viteve të fundit për Shkodrën, sepse e para, është bërë lufta
më e madhe në trojet shqiptare, mbas dy rrethimeve të Shkodrës dhe dy
rrethimeve të Krujës, për nga forcat luftuese dhe popullsia e ndërthur midis
tyre. Në fakt, kanë qënë rreth 60.000 forca ndërluftuese, mbi 200 topa, prej të
cilëve 90-të ishin të kalibrit të madh. Ka pasur mbi 8500 të rënë në luftime
dhe një numër jo mirë i precizuar i popullsisë e cila ka vdekur si pasojë e
luftës. E dyta, 14 maji si datë, bëri që me veprimet
diplomatike dhe ushtarake, të mbetet teritor shqiptar Shkodra, dhe një pjesë e
madhe e vilajetit të Shkodrës, i vetmi që ka mbetur brënda 28.000 km katror. E
treta, këtë veprim, e kanë bërë fuqitë Europiane si Austro-Hungaria, Italia,
Britania, Gjermania dhe Franca, miket tonat sot të cilat mbas 9-të dekadash,
arritën të formonin tashmë me NATO-n dhe SHBA-të, shtetin e ri të Kosovës për
të riparuar disi gabimet e të kaluarës. Në këtë kohë Shkodra ishte vërtetë pika më e
rëndësishme e Shqipërisë dhe trevave mbarëshqiptare. Ajo me qëndresën e saj dhe
interesin që paraqiste ndaj disa fuqive perendimore, krijoi edhe premisat për
përcaktimin e teritorit shqiptar. 14 maji, është edhe dita e eksperimentit të
parë të sukseshëm të forcave paqeruajtëse të Europës, e cila vetëm mbas një
viti, u fut në luftën e parë botërore.
Nessun commento:
Posta un commento