Shtypi ne Shkodren e viteve 20-te

Titujt e shumtë të gazetave para 9-të dekadash, dhe raporti kokëposhtë i sotshëm në kryeqëndrën e veriut.

Dossier – opinion

Besi Bekteshi

Sot, shpesh herë bëjmë diskutime mbi sasinë e madhe të gazetave apo testatave të shtypit kombëtar, dhe normalisht të mësuar me thëniet “shtyp i shumtë dhe numër i madh”, mundohemi të tregojmë “inflacionin” e menduar si të tillë.

Megjithatë është mirë të kthehemi në kohë, të referohemi në titujt e gazetave dhe të botimeve gazetareske, në kohën kur vëndi ishte në rrugën e identititetit kombëtar, dhe të asaj lirie të shtypit që fatkeqësisht (disa) kujtojmë se ka ndodhur në vitet 90-të.

Them fatkeqësisht, sepse pak ose aspak, ka referenca mbi testatat e shtypit në vitet 1913-1939-të.

Kuptohet se sidomos mbas viteve 1912-të dhe pa asnjë dyshim mbas një viti, qëndra e botimit dhe daljes në dritë të gazetave dhe revistave periodike, ka qënë kryeqëndra e veriut të Shqipërisë ose qyteti tradicional dhe kulturor i Shkodrës. Patjetër që do të ishte kjo kryeqëndër që do të botonte tituj, shkrime, botime të shumtë, sepse e para ishte qytet që kalonte gjithmonë edhe pse në luftë mbi 20.000 banorët dhe nga vitet 20-të rreth 25.000  banorë me tendencën e shpejtë në rritje. Kishte fuqi intelektuale si brënda saj dhe jashtë shtetit të sapo formuar, kishte fuqi ekonomike për të botuar dhe blerë, kishte biblioteka pa fund jo vetëm religjonare, por edhe të familjeve të mëdha, kishte konsullata dhe përfaqësi, por dhe marrëdhënie diplomatike sidomos me perëndimin, kishte transport si ujor dhe detar, si edhe rrugor me të gjtiha viset shqiptare dhe me jashtë. Pra ishte qyteti  që gjeneronte shtyp tepër të lirë, gjeneronte opinionistë dhe botues të vendosur, dhe sidomos qyteti ku pjesa e borgjezisë tashme e ndarë përfundimisht nga gjëndja turkoshake e deprimencës kolektive, mundohej ti bashkangjitej perëndimit edhe me pikërisht shtypin e lirë.

Nga viti 1913-të dhe deri në vitin 1939-të në Shkodër janë shtypur rreth 23 tituj gazetash nga më të ndryshmet, por unë në saj edhe të fondit të “dosjes Suma-Çoba” në arkivin e Muzeut të Shkodrës, por risjell titujt e viteve të para mbas Pavarësisë së Shqipërisë.

Kam ndarë shtatë gazeta të shtypura në Shkodër dhe jashtë në fillim dhe që kanë fillimet përpara viteve 1920-të dhe disa vazhdojnë mbas këtyre viteve. Janë gazeta “Taraboshi”, “Ora e Maleve”, “Besa Shqyptare”, “Populli”, “Posta e Shqypniës”, Hylli i Dritës” dhe “Zani i Popullit”.

Më bën pështypje të madhe “Taraboshi” në një numër të saj, në kohën e fillimit të pavarësisë, një gazetë e Terenc Toçit, shkodran e lindur në Cosmo Kalabreze dhe një luftëtar e pavarësisë me anën e botimeve të tij dhe bashkëpunimeve të shumta patriotike. Në një numër ai ka botuar një shkrim nga “fletorja e Belgradit, Radnicke Novine” nr 338 me titull “Kush janë Shqyptarët”? E normalisht aty tregohet deliri serbomadh ndaj popullit shqiptar, por gazeta “Taraboshi” e boton duke ju bërë thirrje atyre që e lexojnë për të pasur të qartë ku është, dhe kush është, rreziku si dhe për tju shtuar “mnia” atyre që lexojnë. Por çfarë thuhet në pjesën “Rreziku!” si editorial: Na sdo lodhena kurr tuej bërtitun.....se për n’daçim me pshtue pa mytë vedin......do tjetojmë vllaznisht e do ti vemë menden nderit, meritimit, fuqisë dhe kopetencës, vjeftësisë e jo besimit të nji njerit, pse t’krishtenë e mysliman. Jemi sëbashku, se kemi nji besim të madh, predikue nga Muhamedi e Krishtit qi asht...njerzia...e themeli i ndjerzës asht ATDHEU.

Pastaj është gazeta “Populli”, ku në një editorial të 5 dhjetorit 1919-të, përshkruhet festimi që i duhet bërë 28 nëntorit dhe kujtimit të patriotëve të shumtë shqiptarë.

“Besa Shqyptare” e botuar edhe në gjermanisht tregon në vitin 1916-të e drejtuar nga D. Ndoc Nikaj, sqaronte si situatën këmbëtare dhe atë ndërkombëtare, gjithmonë në lidhje me shtetin, akoma jo mirë qartësisht të formuar shqiptar. “Ora e Maleve” e viteve 20-24, bën politikë të madhe dhe një aditorial të saj në vitin 1923 pikërisht me 28 nëntor të shkruajtur  nga Luigj Gurakuqi, jepen kujtime dhe mendime me një pasion të jashtëzakonshëm patriotik. Por ka qënë edhe “Zani i Popullit”  i Kol Mjedës ku në një editorial të vitit 1925-së që ka titullin “Mjerimet e Popullit t’ynë” duke qënë një zogist i flakët, mjeshtri i shkrimit, bën fjalë se çfarë duhet dhe çfarë nuk duhet, për shqiptarët në këtë kohë. “Hylli i Dritës” po ashtu edhe pse kishte një qasje religjonare,  patriotizmin dhe kthimin në normalitet jetësor dhe etik i një qyteti apo shoqërie e ka pasur tendencën e përgjithëshme dhe të jashtëzakonshme edhe për ditët e sotme.

Gazetat në përgjithësi kanë pasur vështirësi të jenë të përditëshme, por shumica janë dy tre herë në javë dhe sipas kohëve, ritmi i tyre për momentin ka qënë i jashtëzakonshëm.

Pikat e shitjeve të gazetave kanë qënë të shumta në Shkodër dhe shpërndarja në qytet dhe pse jo edhe në Tiranë e jashtë vëndit, po ashtu.

Cilësia e shkrimeve ka qënë edhe për sot tepër e lartë. Megjithatë  guximi mediatik e kulturor ishte sinjikativ, sa edhe sot, shumë e shumë editoriale bëjnë një diferencë të jashtëzakonshme.

 Në fakt, Shkodra ishte qëndër e universit mediatik shqiptar dhe shtypshkronjat gjithashtu. Ajo prodhonte dyfishin e gazetave kombëtare shqiptare.

Ajo që shikohet qartë është se “kanë dashur të ecin me botën”, por duke pasur në fokus shqiptarizmën dhe identitetin kombëtar. Kjo edhe pse të ndarë në krah politik, ka pasur një referencë të madhe dhe patriotike pa fund.

Sot Shkodra për fat të keq nuk është aspak kështu. Është  kthyer kokëposhtë krejtësisht situata. Sot në Shkodër nuk ka qoftë edhe një gazetë të mirëfilltë jo vetëm politike dhe shoqërore të lirë dhe të botueshme rregullisht, por nuk ka as botues dhe editoralistë. Të vjen keq, shumë keq, por është një realitet që të vret dhe të sposton jo përpara 90-të viteve të cilët janë të lavdishëm për qytetin e madh të veriut, por mbi 100 vite, kur pushtimi ishte një diçka krejtësisht retro, patriarkalo-turkoshak, dhe patriotët shkodranë bashkësisht katolikë dhe myslimanë po fillonin grumbullimin e forcave për një shtyp të lirë dhe sovran. Ato ja kanë arritur, dhe nuk më mbetet gjë tjetër të them veçse....Jam krenar për atë kohë të lavdishme të të parëve qytetarë shkodranë, në kulturë, politikë e patjetër edhe shtyp të lirë.