Operacioni me imadh antiregjim i deshtuar ne Shqiperi.

“Valuable”, tre arsyet e dështimit të operacionit, kundër regjimit komunist.

Koment -analizë

Besi Bekteshi

Është quajtur “Valuable” ose më mirë “I çmuari” ose po të doni “ I vlersuari”, operacioni i madh që amerikanët dhe britanikët ndërmorën për të përmbysur regjimin komunist, dhe krijuar mbas vitit 1944-tër në Shqipëri. Për të kuptuar më mirë dhe më qartë se kush janë arsyet e veçanta, por edhe ato thelbësore të një prej operacioneve më të mëdha të organizuar kundër një shteti tjetër si bashkëpunim i CIA-s dhe MI6, duhet në fakt të lexosh dhe qartësohesh dhe nga persona të mirë informuar edhe nganjëherë gati antishqiptarë si Savich, por edhe nga specialistë të vërtetë të zbulimit dhe historisë si majori D.H Berger. Sidomos i dyti në “Analysis of Operations Conducted by the United States Central Intelligence Agency, 1949-1951”, është krejt i qartë se çfarë ndodhi me operacionin e madh “Valuable” Në qoftëse Savich, si prosllav tenton të gjejë arsye të këtij operacioni te dëshira e madhe e SHBA-ve për të krijuar “Shqipërinë e Madhe”, ai e bën këtë nëpërmjet fakteve të vazhdueshme në kohë, dhe sidomos duke ardhur deri në ditët e sotme të krijimit të Kosovës. Në të vërtetë ai bën paralelen e ndihmës së madhe të dhënë sidomos nga britanikët në  luftën e dytë në Shqipëri, pranë shtabit të Enver Hoxhës dhe komunistave, duke kuptuar qartë dhe bashkëpunimin e Ballit Kombëtar me pushtuesit. Por emrat e agjentëve dhe të real politikës në ballkan si të britanikëve dhe amerikanëve dalin më së miri. Ato po kërkonin të përmbysnin thotë Savich, atë regjim që kishin vënë në fuqi. Të parët oficerë ndërlidhës të spiunazhit britanik dhe të mirë kopsitur në dijeni dhe eksperiencë ishin David Smiley, Neil “Billy” Mc Lean, pastaj Julian Amery, Alan Hare, Peter Kemp, John Hibberdine dhe Tony Neel, të cilët kishin kuptuar se kush ishin komunistët dhe kush Balli Kombëtar, duke pasur lidhje me të dy krahët. Ishin normalisht të preukupuar dhe për të krahut nacionalist të djathtë, por për ironi të fatit kishin armatosur, mbështetur, në të ashtuqujaturën Special Operations Exective pra SOE, pikërisht Enver Hoxhën dhe komunistët. Ishte e qartë dhe e vlerësuar sidomos nga britanikët, se komunistët ishin parësor si me forca, dijeni, bashkëpunim, organizim dhe patjetër dhe mbështeje në popull. Britanikët ishin operaiv të fortë në Shqipëri dhe pranë shtabit, kurse amerikanët më shumë i merrnin vesh gjërat nga Jugosllavia që ishte si “kujdestare e jona” në atë kohë.
Operacioni “Valuable”, padyshim është konsideruar tentativa paramilitare më ambicioze e ndërmarrë nga CIA, në periudhën e menjëhershme mbas luftës së dytë botërore. Ishte një kohë kur Tito, nuk ishte në dëshirë ta vinte drejtimin politik të Jugosllavisë nga  Stalini apo Moska, dhe kur në Greqi komunistët nuk ishin në gjëndje të kontrollonin qeverisjen. Sipas amerikanëve në këtë kohë, ishte një periudhë strategjike për Shqipërinë. Kishte mbetur pak e izoluar nga perdja e hekurt në mes të Titos dhe Greqisë që po largoheshin nga BS. Britanikët kishin problem me Hoxhën me incidetin e Korfuzit, dhe fyerjen që ju bëri, duke mos pranuar asgjë, dhe duke ditur se jugosllavët kishin duart në të, por mendohej edhe rusët. Pra po dukeshin të pa fuqishëm ndaj një qeverie kukull e Moskës, kur në fakt dihej qartë se Shqipëria, po lundronte në ujra rreth Moskës dhe më shumë afër Jugosllavisë.
Në këtë kohë, inteligjenca britanike kishte shumë kontakte me emigrantë shqiptarë dhe SIS, futi për herë të parë agjentë në Shqipëri, jo për të rrëzuar regjimin, por për të larguar nga posti Enver Hoxhën. Ishte në plan për të ushqyer një luftë civile për pikërisht këtë gjë. Po të realizohej atëhere, britanikët do të mbshtetnin një qeveri antikomuniste dhe monarkike në qëndër të Shqipërisë. Gjithsesi ato kërkuan ndihmë në Jugosllavi, por nuk u dha kurrë, sepse nuk ja kishte kush ngenë, dhe Tito nuk donte asnjë lloj antikomunizmi në Shqipëri. Kurse grekët ishin “bosh”, dhe të lodhur në këtë kohë. Pastaj në sqarim edhe nga Berger ku thotë se “Britania e madhe në saj të mungesave të mëdha në të holla, ju drejtua SHBA-ve për mbështetje financiare” ishte William Hayter si zyrtar i lartë britanik i inteligjencës që ka udhëhequr delagacionin të SIS dhe funksionarë të Foreing Office në Washington pikërisht në mars të 1949. Do të diskutuhej strategjia e ndërhyrjes në Shqipëri. Njeriu kryesor i këtyre punëve ose Wisner, ishte entuziast për bashkëpunimin me britanikët, por edhe zëvëndësi i tij Franklin Lindsay. Në një takim të rëndësishëm gjenerali John Mecgruder i departimentit të mbrojtjes ishte kundër operacioneve sekrete të SHBA-ve në Shqipëri, kurse Robert Joyce i politikës planifikative të personelit, në departimentit e shtetit, ishte krejtësisht dakort. Që në fillim, shikohet se ushtarakisht nuk donin këtë operacion, por politikisht sigurisht që po. Mecgruder mohoi në takim rëndësinë strategjike të Shqipërisë dhe po të jepej mbështetje një rebelim në Shqipëri, do të shkaktonte inate të mëdha si në Jugosllavi dhe Greqi.
Kurse Joice e kundërshtoi duke shpjeguar se: Po të largojmë një satelit të vogël rus në rajon, do të kishte një impakt të madh propogandistik që justifikonte dhe rreziqet. E këtu është edhe hallka kryesore e operacionit të madh dhe të dështuar “Valuable”. Departementi i shteti dhe Joice, sqaruan se Hoxha po bëhej gati ti falte baza navale rusëve dhe Stalinit, ku do të vendoseshin nendetse që do të kishin rëndësi në sugurinë e mesdheut. Departamenti i Shteti, fitoi mbi atë të Mbrojtjes në panel, dhe kështu filloi edhe aprovimi i operacionit më të dështuar dhe me shumë viktima që është bërë ndonjëherë në ballkan, dhe që ka lidhje me Shqipërinë nga dy agjenturat më të fuqishme të botës. Vazhduan pastaj një seri takimesh të dy agjensive për të bërë të zbatueshëm operacionet paramilitare për në Shqipëri. Në fakt po vepronte CIA dhe OPC-ja e dikurshme.
Ishte dhe eksperienca e James Mecarger me punë për situatën në Shqipëri, dhe kualifikimet e tij nuk janë anashkaluar nga Wisner dhe normalisht nga OPC Mecarger u transferua në CIA. Hapi i parë ishte krijim i një qeverie provizore ne ekzil, që do të kishte paqtuar me shefat e  rezistencës brënda Shqipërisë. Dy ishin fraksionet, balli dhe legaliteti, por një dallim e kishin se nacionalistë ballistë kishin qënë më afër pushtuesve si italianë dhe pastaj më pak gjermanë. E të gjitha këto, CIA i dinte dhe mirë fare.
Për këtë punë u krijua edhe Komiteti për Shqipërinë e Lirë, e financuar OPC-ja dhe ne 49-ten, ishte nje mbraparoje per liderat ne ekzil ne Europë. Po ashtu u krijua dhe Komiteti Kombetar Shqiptar, i cili arriti te shkoje ne SHBA-te dhe koloneli Lowe i CIA-s i shoqeroi nje xhiro tregon Berger, në Washington DC, të cilët u takuan me shumë anëtarë të degëve të legjistativit dhe ekzekutivit për të mbledhur mbështeje, dhe bërë një reklamë të mirë për çështjen shqiptare. I priti zëvëndës asistenti i sekretarit të shtetit Llewelyn Thompson, përpara se të shkonin në Nju Jork, në stablizim të vëndqëdrimit të pikërisht komitetit. Një vit ka bërë Mecarger për të siguruar bazat e përgatitjes, dhe për këtë ai i caktua si shefi i rajonit Juglindor i Europës për CIA-n. Kjo zonë kishte brënda gjitha ballkanin dhe Hungarinë, dhe ai i referonte vetëm Lindsay-it, që ishte shefi shefi i divizionit të Europës lindore për CIA-n. Në fakt Mecarger ishte përballë Wisnerit, dhe një grup kolonelësh të ushtrisë si personel i OPC të cilët furnizonin konsulencë teknike për operacionet paramilitare. Pra ishte gjithshka seriozisht dhe me hapa të shpejtë.
Megjithatë në të kundërt me zërat e përhapur, dhe më shumë të publikuar, objektivi në Shqipëri, nuk ishte përmbysja e Enver Hoxhës dhe qeverisë së tij koministe, por heqja e Enverit nga kreu i shtetit dhe partisë. Një ish oficer i CIA-s Harry Rozitzke, nga ana tjetër i kategorizon operacionet shqiptare si “ndërhyrje pozitive” të parashikuara për të larguar Hoxhën, dhe jo përmbysur. Ai thotë se: operacioni shqiptar ishte i pari dhe i vetmi si tentativë nga ana e Washingtonit për të hequr nga froni një regjim komunist në orbitën sovietike me mjete paramilitare.
Në fakt Berger e quan vlersimin e Mecarger-it si më të përpunuar dhe arritur në dritën e largësisë së limituar të operacioneve të bëra. Një sforco paramilitare e CIA-s në Shqipëri, ishte destinuar ti shërbente si një indikator të nivelit të sforcos që duhesh, për të lëshuar një program më konkret dhe të qartë, por edhe deciziv në fund të fundit.
Pra ishte një provë në se studimi real politik dhe ushtarak, mund të bëhej më vonë një strategji e tillë e madhe dhe konkrete. Në Malta, anglo-amerikanët në kampet e stërvitjes sidomos nga amerikanët, u shfrytëzuan të ashtuquajtirut “pixis” për të stabilizuar takimet me grupet e rezistencës së brëndshme në Shqipëri. Britanikët në fillim furnizuan shumicën e punëve të dorës, dhe nga 1951-shin të gjithë gjërat u bënë nga amerikanët. Kontaktet sidomos të britanikëve, vërtetuan se edhe pse kishte një sasi njerzish me rezistencën, shqiptarët nuk ishin dakort për një grusht shteti. Katastrofë ishte zbarkimi i “pixies” me 8 tetor 1949,  që ishin rreth 26 burra të cilët ranë në zjarrin e sigurimit të shtetit që po i priste dhe po i ndiqte.
Infliltrimet paramilitare në shumicën e rasteve, patën këtë fund gjatë gjithë kohës. OPC-ja ndërroi bazë dhe shkuan në Greqi, por nuk ndryshoi asgjë. Në vitin 1950-të gjenerali Valter Bedell, bëri një organizim të CIA-s dhe futi OPC-në në çadrën e DCI-së. Po shikohej dhe po vlersohej në se ishte apo jo një operacion në shkallë të madhe në Shqipëri, dhe në se ishte realisht e duhur dhe në se duhej mbyllur ky kapitull. Një diçka interesante ishte se nuk dihen shumat e investimeve të CIA-s në Shqipëri. Sipas dhe Macarger dhe Lindsay, nuk ekzistojnë totali i këtyre investimeve në Shqipëri. Nuk janë bërë studime të shpenzimeve dhe nuk kishte detyrim për më tepër, për ti bërë. Macarger ka vazhduar operacionet dhe nuk kanë pasur kurr një mendim për harxhimet, sepse nuk ishte problem. Ky i fundit vendos një shifër për dy vitet e para prej 800.000 dollarësh dhe kur operacionet u drejtuan nga Greqia, u shtuan akoma më shumë. Pra rreth 2 miliard dollarë të asaj kohe, janë një shifër e stërmadhe. Macarger konteston nocionin i kohës se “kauza parësore e falimentit në Shqipëri ishte Kim Philbi si agjent dopilojtar.
Ai shte pjesë SIS dhe CIA, dhe u zbulua nga kjo e fundit në erën sovjetike dhe për aksionet në Shqipëri. Sipas kësaj teze, rusët i dhanë info të duhura Enver Hoxhës dhe kështu puna u krye në humbje të operacionit të madh, por....!?  Shpesh herë, kanë ndodhur që operacionet janë shtyrë dhe kanë pësuar po të njëtin fat dhe Lindsay është dakort me Macarger duke shtuar se “rusët nuk do të kishin marrë kurrë seriozisht këtë operacion për të rrezikuar Philby-n”. Pra nuk do të rrezikon mbulimin e tij për Shqipërinë, që ishte një vënd shumë pak i rëndësishëm!!
Sipas tyre, rrjeti i emigracionit ishte kauza thelbësore i falimentit në Shqipëri. Ato ishin jo shumë të kontrollueshëm, aspak të besueshëm se kur dhe kujt i shërbenin, dhe të penetruar nga sigurimi Hoxhës dhe ai sovjetik. Por kjo nuk është kauza e vetme për këtë faliment të CIA-s dhe shërbimit britanik. Thomas Poqers në biografinë e tij për Richard Helms vendos një  rast të tretë falimentimi. Ai thotë se qëllimi dhe portata, apo targeti i aksionit dhe sidomos të “Voluable” ishte tepër ambicioze. CIA në vitin 1949-të, nuk ishte e gatshme të ndërmerrte një aksion të tillë, dhe ta shikonte të përmbushur...!! E kjo, është diçka realishte  e provuar në vitet e ardhëshme.  Nuk ishte e qartë dhe e studiuar rrëzimi i fuqisë komuniste, afrimit të popullit me të, reagimi i përgjithshëm dhe ndërtimi i një qeverie jo komuniste në Shqipëri. Franklin Lindsay, dha një përmbledhje e studimeve të Hawardit por të njerzve shumë të ditur dhe mirë dokumentuar të tij, që kanë studiuar aksionet dhe operacionet të 20-të vite më pas, dhe si konkluzion ishte se “duhej luftuar me kohën”, për të pasur një operacion të dalë me sukses, që të parashikonte një grusht shteti dhe krijuar kondicionet e duhura që bëjnë të mundur përdorimin e mjeteve evidentë për të rritur në finale objektivin e rëndësishëm. E fundit arsye e dalë nga vetë shërbimet është se rrjeti “pilot” me origjinë sovjetike penetruan, dhe ishte kauza e madhe e funksionimit të keq të aksionit të madh operacional, të lëshuar për të ndryshuar regjimin në Shqipëri. Në qoftëse objektivi ishte ai që vetëm duhej larguar Hoxha, dhe jo më tepër, kjo është shumë e paqartë dhe atëherë i gjithë programi u bë një faliment shumë trishtues. CIA, mësoi nga shumë difekte leksione të mëdha në Shqipëri, dhe e para kualitetin e rekrutimit bie fjala. Kaq shumë u dogjën nga kjo gjë, sa në fund të fundit, rregullat u forcuan shumë dhe u bënë kryesisht për të sigurinë kombëtare të SHBA-ve dhe në mbrojtje të vëndit nga rreziku komunist. Çarjet e tilla në CIA, bënë që të kenë humbje dhe në operacione të tilla në Poloni dhe Ukrainë, por dështimi në Shqipëri ishte unikal. Tanimë kishin vendosur të ndryshonin dhe teknikisht por akoma më shumë strategjikisht.
Megjithatë, shumë u vranë, shumë u pushkatuan, shumë u internuan, dhe shumë u pasuruan nga operacioni i madh i viteve 50-të. Ajo që dihet,është se Hoxha u lidh akoma më shumë me Stalinin, dhe pastaj u prish me Krushovin kur ai po hapej, dhe duke bërë që edhe baza sovjetike të mos ishte më e tyre. Po, por nuk i hyri asnjë ferrë në këmbë nga ish aleatët e tij dhe njëkohësisht amerikanët po nënqeshnin të sigurtë, se kështu bën kur një kundërshtar është kundërshtar i atij kundërshtari të madh që ishte BRSS. Njeriu numër një i CIA-s në operacionet e Shqipërisë është sigurisht Franklin A. Lindsay, i cili ka vdekur në vitin 2011. Ai ishte parashutuar në vitin 1944 në Slloveni, dhe ka bashkëpunuar me partizanët e Titos, për të hedhur në erë hekurudhat në Austri. Më vonë u bë shef i misionit ushtarak amerikan pranë Titos. Dakort, ishin jugosllavët që kishin të dhënat më të madhe për partizanët dhe komunistët shqiptarë. Ai i thotë gjërat në librat e tij, pikërisht kështu siç kundër janë. Ka qënë anëtar i komisionit atomik  për energjinë, kontribues për planin Marrshall në Europë. Kontribues i madh si mik i Wisnerit në OPC si para ardhëse e CIA-s. Pjesëmarrës i fondacionit Ford. Prodhues dhe drejtues në McKinsky & Co si shoqëri teknologjike për kamera spiune të vendosura në satelitë për të parë BS. Një person që ka kontribuar në Ukrainë në këshillin e sigurimit, komitetin konsultativ të sigurisë në senatin amerikan, bashkëpunues në komitetin e politikave dhe ka drejtuar të tilla gjëra në Kennedy School ose Government në Haward, etj etj. Një njeri i tillë të ketë gabuar kaq shumë? Unë nuk besoj, por besoj se punën e tyre e kanë bërë që Shqipëria të mos ishte asnjë herë pjesë reale e BRSS.
Besi Bekteshi historian, Arkivi i Muzeut Shkodër
www.besibekteshi-info.blogspot.com