Dinastia e Bushatlinjve ne pashallekun e Shkodres

Fisnikët shqiptarë ekzistojnë  në Perandorinë Osmane duke na lënë brënda teritorit, Pashallekun e Shkodrës

Mohimi i fisnikërisë shqiptare, bie poshtë nga pashalleku shqiptar i Shkodrës.

Pse mohohet fisnikëria shqiptare nën osmallinjtë?!

Fisnikët shqiptarë të pashallekut të Bushatlinjve.

Koment

Besi Bekteshi

Në një nga emisionet televizivë ku merret përsipër të bëhet histori, të nxirren fakte dhe momente historike shqiptare, po trajtohej edhe Ali Pashë Tepelena dhe pashalleku i tij. Patjetër kanë bërë shumë mirë që riafrojnë tema të tilla, me të cilat merren me historinë, por duan në fund të fundit të krijojnë edhe idenë mbi nobilitetin shqiptar, ose fisnikërinë shqiptare nën Osmanllinjtë. Kuptohet se në saj të shkrimeve të kohës edhe të kryesisht Bajronit dhe Aleksandër Dymasë, por edhe Sabri Godos, Ali Pashë Tepelena,  është letrarisht  dhe si pasojë edhe historikisht një person i njohur. Aq më mirë që vazhdojnë dhe e marrin në analizë vazhdimisht. Mirëpo më bëri përshtypje një e thënë e prof Afrim Karagjozit edhe si President i Byron Society dhe prof i anglishtes në UFO Università (Universitas-Fabrefacta-Optime). Thënia ishte pak a shumë kështu: Sipas mendimit europian nuk ka fisnikëri shqiptare për kohën e pashallëqeve. Po, ai shton edhe atë që Ali Pasha nuk kishte trashëgimi fisnike dhe nuk ka lënë trashëgimi fisnike. Pra me fjalë të përmbledhura që të kishte nobilitet dhe fisnikëri duhen trashëgimtarë dhe si para dhe pasardhës, e të tjera si këto. Normalisht fjala është për periudhën Osmane.  Nuk dua të bie në kurthet e polemikave kote dhe të marrosura të sotme, por mund të them se “nuk është ndonjë gjetje e madhe” kalimi në një nënvlehtësim historik të fisnikëve shqiptarë, duke pasur në sy teritorin e pikërisht atë shqiptar nga jugu……dhe sidomos në veri të Shqipërisë. E kam të qartë se prof Karagjozi njeh shumë mirë Bajronin e kuptoj se në temën mbi Ali Pashën, po merrej si pikë referimi François Charles Hugues Laurent Pouqueville, ose diplomati, shkrimtari, eksploratori, fizikanti dhe historiani, por edhe anëtari i “Institut de France”, por sidomos si konsull i përgjithshëm në oborrin e Ali Pashë Tepelenës në Janinë, por normalisht nuk është e mjaftë historikisht të mos konsiderosh një Pashallek shumë më i madh edhe si teritor dhe si vazhdimësi si Pashallaku i Shkodrës. Fisnikëria mbas Balshajve në kohë  para Osmanllinjve, është normalisht ajo e Bushatlinjve e njohur jo vetëm nga Perandoria, por edhe bota perendimore në shkrime dhe marrëdhënie të shumta.

Nuk arrij të kuptoj pse kjo dëshirë për të shuar dhe ulur në fisnikëri shqiptarët, por ndoshta ka diçka lidhje me dëshirën e pa turp të dikurshme të historisë nën komunizëm që edhe faktet historike i ndanin me klasa që bënin për këtë lloj historie, dhe ato që nuk bënin. Nejse, detyrimisht është e qartë se i duhet përgjigjur një pohimi të tillë, që nuk e shikon shqiptarin të fisëm, trashëgimtar të nobilitetit edhe në kohë të një pushtimi që nuk ishte vetëm te ne.

Nga perëndimi njihen si trashëgimtarë dhe vazhdues të një pashalleku të madh dhe të rëndësishëm, këto pashallarë në Shkodër:

    Mehmed Bushati (1757-1774)
    Mustafa Bushati (1774-1778)
    Kara Mahmud Bushati (1778-1796)
    Ibrahim Bushati (1796-1810)
    Mustafa Reshiti (1810-1831)

Normalisht mund tju referohesh shumë e shumë bibliografive, por është më mirë të ndalesh te këto: Bahl, Taru, Syed, M. H. (2003). Encyclopedia of the Muslim world. New Delhi: Anmol Publications
     Castellan, Georges (2002). Histoire de l'Albanie et des Albanais. N.p.: Armelin Editions.
     Elsie, Robert (2005). Albanian literature: a brief history. London: IB Tauris in association with the Centre for Albanian Studies.    

Jelavic, Barbara ([1983] 1999). Balkan history: the eighteenth and nineteenth centuries. Cambridge: Cambridge University Press.     Vickers, Miranda (1999). The Albanians: a modern history. New York: I. B. Tauris.
     Zickel, Raymond; Iwaskiw, Walter R. (1994). Albania: a country study. Washington, DC: GPO for the Library of Congress.

Pra po i qëndrojmë disi botës që “eksagjerohet”, dhe vërteton një dinasti pashallarësh e trashëgueshme deri në një cak të përcaktuar kohor që nuk është një moment i vogël, dhe që na ka bërë të kemi teritorin e vetëm shqiptar të pashallëqeve të mëdha që është ai i Shkodrës, i vetmi brënda 28 mijë km katror.

Por normalisht historia ka tregtuar dhe vërteton se kjo dinasti nuk ka qënë kaq e thjeshtë për të mos i tipizuar si fisnikëri trashëgimtare shqiptare. Nga viti 1757 deri më 1831, sanxhaku i Shkodrës ne Shqiperinë gege u sundua nga një familje e fuqishme shqiptare. Kjo familje, meqë rridhte nga nahija (fshati) Bushat në dalje te Shkodrës, u njoh si familja e Bushatllijve. Ne kohë të Evlija Çelebiut ajo ishte njohur si familja e Beg-oglluve (Begolli), apo e bijve te Jusuf Beut. Kjo familje nxorri 5 pashallare gjatë sundimit të saj 73 vjecar mbi Shkodrën: Mehmet Plakun, Mustafën (Qorrin), Kara Mahmudin, Ibrahimin dhe Mustafën II, të cilët e shtrinë pushtetin Bushatlli në Shqipërinë e Veriut dhe të Mesme, Kosovë, Maqedoni, Mal të Zi dhe pjesë te Venecies dalmate. Secili nga pashallarët Bushatllij të lartëpërmendur përvec Mustafës I, u shquan per trimëri dhe aftësi të larta në administrimin e sanxhakut gegë. Ndër ta, Mehmet Bushati dhe i biri i tij Ibrahim Bushati, arritën të zënë poste shumë të larta ne sistemin osman. Mehmet Bushati që është edhe themelues i pashallëkut, arriti të bëhet Kapudan-i-derja i flotes perëndimore osmane gjate luftës ruso – turke të 1768 – 1774, ndërsa Ibrahim Bushati, arriti që të bëhet Bejlerbej dhe Vali i Rumelisë nga viti 1804 deri në 1806. Citim i O.Jazexhi. Më i shquari është Kara Mahmud Pash-Bushati i cili është rebeluar, është rrethuar, ka sulmuar dhe është vrarë në beteja për zgjerimin e forcimin e  pashallekut shqiptar të Shkodrës. Është Noel Malcolm që në “Kosovo a short hstory” thotë se Kara Mahmud Bushati është një nga figurat më interesante të historisë së Shqipërisë osmane. Fatkeqësisht ka gëzuar shumë pak vëmendje në Perëndim, në krahasim me bashkëkohësin e tij toskë nga Janina.

Si ka mundësi të mos konsiderohen fisnikë trashëgimtarë figura të tilla që jo vetëm kanë vendosur nën “haraç” sulmues dhe pushtues së tokave shqiptare si malazez dhe sllavë dhe trashëgimtarë të cilët kishin ushtri me mbi 30.000 njerëz? Si ka mundësi që nuk konsiderohen fisnikë njerëz që edhe gratë nuk i kishin të huaja, por vetëm shqiptare?

Si ka mundësi të mos konsiderohen fisnikë dhe “nobel” për nga gjaku dhe trashëgimia njerëz që kanë tentuar “Konfederatë ilirike”!?

Si ka mundësi të mos trajtohen si fisnikë, njerëz që kanë pasur mbi gjashtë përfaqësi perendimore dhe stema të “Anzhuinëve”!? Si ka mundësi të mos trajtohen si fisnikë, pashallarë të tillë që kanë përballur ushtri të Portës së Lartë në rrethim dhe fushë beteje, në kundërshtim me superfuqinë më të madhe të kohës? Këto nuk janë fraza gazetareske, por mund ti gjesh në: W. Miller, The Balkans, fq. 410Edvin Jacques: The Albanians, an ethnic history from prehistoric times to the present, McFarland & Company, 1994, fq. 252W. Miller, The Balkans, fq. 410 H. Bushati, Shkodra… (vol II), fq. 464 Ibid, fq. 241 Ibid. fq. 241 N. Nikaj, fq. 123 N. Nikaj, fq. 124 G. Casetllan, Histories des Ballkans, Paris, 1991 (Alb. translation), fq. 224 S. Naci, fq. 234 N. Malcolm, Kosovo a Short History, New York, 1999, fq. 176. S. Shaw, Between… fq. 232. S. Shaw, fq. 267 Paswan-Oghlu, EI, NE, fq. 284   S. Shaw, Between… fq. 221 – 227 M. Maksudoglu, op. cited. fq. 204. SHVSH XVIII, vol II: Letter of Jak Mark Suma, 30 October 1791, fq. 246. Sherif HASAN PASHA, EI, NE, fq. 253. I. Zamputi, Il Settecento …, fq. 78, in S.N., fq. 217. A.S.V. cons. di Durazzo, let. di A. S. Marconi, dt. 12/ 9/ 1789, fq. 218. Nuk po vendos kaq shumë bibliografi ( ka shumë e shumë më tepër) për kot, por për të bërë me dije se gjithkund gjen histori të thënë dhe stërthënë mbi trashëgiminë historike të Bushatlinjve dhe pashallekut të tyre, sidomos në Kara Mahmud Pashën.

Trashëgimia e pashallekut në kohët e sotme vazhdon dhe nuk janë vetëm studimet e Hamdi Bushatit, si një nga studiuesit e nderuar të derës së tij dhe Nexhmi Bushatit, si vazhdues i kësaj trashëgimie, por edhe historia e ndaluar gjatë regjimit. Sidomos dyert e mëdha në Shkodër, kanë fisnikëri të lartë për kushtet, dhe nuk janë vetëm myslimane si religjon, por edhe katolike. Janë familje që zgjasin pa ndalim trashëgiminë me mbi pesë breza, dhe shkojnë deri në  mbi 400 vite pa ndalim, duke nxjerrë luftëtarë, mësues, klerikë, diplomatë, tregtarë, ofiqarë të lartë si në perandorinë turke dhe në perëndim, guvernatorë, shkrimtarë dhe publicistë, të pasur, dhe deri dinasti artistike në fotografi dhe muzikë. Si nuk paska fisnikëri sipas mendimit europian?  Po shqiptarët nuk kanë mundur të jenë as kontë as markezë, sepse ishin në “diellin e Osmanllinjve” pra do të ishin pashallarë dhe agallarë, dhe kanë bërë gjithmonë luftë me të....Perandorinë....janë bindur dhe luftuar në kohë..... pa asnjë mëdyshje, për të mbajtur pikërisht atë pjesë të pashallëkut që ka qënë ai i Shkodrës. Po të rëndisja emrat, lista do të ishte tepër, po tepër e gjatë. Vetëm Shkodra ka mbi 100 familje të mëdha që janë pa ndalim fisnikë dhe të lidhur me patriotizmën shqiptare. Ato dihen tashmë. Megjithatë po ndalem sot te Bushatlinjtë. Dinastia ndërtoi rrugë dhe ura të shumta që ndër to  janë “Ura e Vezirit në Kukës”, por edhe “Xhamia e Plumbit” nga Mehmet Plaku, por edhe shumë e shumë të tjera edhe jashtë trojeve të Shqipërisë së sotme dhe 75-së vitet e pesë trashëgimtarëve fillojnë tre dekada përpara Ali Pashait dhe mbarojnë me gati 100 vite në rënie dhe ngritje për të ardhur te Mustaf Pasha, si vezir i fundit i Sanxhakut të Shkodrës. Si nuk paska fisnikëri në këtë mes, po ripyes për të disatën herë?

Unë mund të flas për Bushatlinjtë edhe për Xhemal Bushatin si Ministër në qeverinë e Nolit dhe deputet, por Sulço Begun dhe Maliq Bushatin si Ministër në qeverinë e Krujës, dhe që prej këtej fillon edhe persekutimi familjar nga komunistët. Qazim Bushati është pushkatuar nga komunistët. Janë shumë e shumë Bushatlinj të tjerë si një fis i madh, dhe shpesh herë në një shpërndarje të madhe, por që vërtetojnë trashëgiminë në historinë patriotike. Fisnikëria ka vula dhe Bushatlinjtë kanë pasur, ka prona dhe ato kanë pasur pashallekun më të madh si sipërfaqe se sa Shqipëria sot. Ka përfaqësi të huaja dhe ato kanë pasur shumë, ka ushtri dhe ato kanë pasur vazhdimisht, kanë biblioteka dhe vënde kulti dhe ato kanë pasur shumë, kanë sistem taksash dhe ato kanë pasur, kanë ....përmëndore.....dhe për fat të keq më i shkëlqyeri i tyre Kara Mahmudi i vrarë barbarisht nga malazezët nuk ka një në Shkodër. Por edhe pse nuk e ka (arsyet janë  kudo edhe në shtetin shqiptar dhe te vetë Bushatlinjtë) këtë përmëndore, dera e madhe dhe Bushatlinjtë si pashallarë dhe vezirë, janë fisnikë dhe nuk janë vetëm ato, sëpaku në Shkodër. Është turp që të thuash se nuk ka fisnikëri në Shqipëri. Ose sëpaku është një nënvlehtësim madhor që i bëhet historisë së kombit tënd.

Migjeni ringjallet ne teatrin Migjeni

Migjeni, ringjallet dhe kryqëzohet, në teatrin “Migjeni”.

Besi Bekteshi

Megjithse me vonesë, por gjithsesi qyteti i lindjes së poetit dhe prozatorit poetik modern edhe në ditët e sotme Millosh Gjergj Nikolla, ka bërë të mundur shfaqen e një drame poetike mbi autorin e madh. Premiera është dhënë dje me një pjesmarrje të madhe të publikut gjithmonë të interesuar shkodran. Ka qënë një angazhim i drejtuesit të teatrit “Migjeni” zotit Edmond Angoni dhe me regji të Bruno Shllakut, që ka bërë të mundur edhe vënien në skenë të një premiere e cila për nga materiali që përmbledh është e bollshme, por për nga trajtimi dhe sjellja tematike në vitin 2011-të nuk është aspak e lehtë.  Aktori dhe regjizori që ka vënë në skenë një shfaqe të tillë e ka quajtur “Të lindet njeriu” dhe normalisht që idea përçuese është vargu si poetik dhe në prozë që ka Migjeni.

Shllaku është munduar të sjellë diçka ndryshe nga herët e tjera në Migjeni, diçka më narracion poetik dhe ideor, dhe besoj se e ka arritur në saj të efekteve, modelit tregimtar, dhe sugjestionues në skenë, të shumë momenteve njerzore që marrin pjesë. Natyrisht që Shllaku tendencën e  ka nga tragjizmi i thelbit të gjërave dhe Migjeni i tij në fakt, është diçka midis tragjikes dhe asaj që të detyron të kuptosh se “nuk është se ka ndryshuar shumë që nga koha e tij”.   Ai e risjell Migjenin, që në fakt interpretohet besnikërisht si figurë dhe plastikë nga tashmë aktori zbulim Ergys Bamçi, duke i shtuar edhe momentin e sotëm të habisë relative për aktualitetin, dhe vuajtjes në një “kryqëzim” që nuk është kaq shumë i djeshëm, se sa pikërisht i sotëm. Loja e aktorëve është kryesisht me treshen tepër deklamative në interpretim si Bruno Shllaku, Rajmonda Marko dhe Paskualina Shllaku dhe them deklamative, sepse drama në fakt, ka pasazhe të poezisë së fortë migjeniane. Mund edhe të ishte një treshe me tepër dramo-sarkastike dhe akuzuese nëpërmjet interpretimit me “të lirë”, por Shllaku me sa duket, nuk ka dashur të zbresë nga tragjizmi dhe të zbusë batutën e dërguar shumë lart dhe me forcë te spektatori. Por, loja është e mbushur me plastikë te të tre aktorët në sinkron interpretativ. Po ti shtosh kësaj tresheje edhe artisten e madhe Tinka Kurti, e cila edhe pse në moshë emocionon, dhe lëshon britma origjinale, të ndjera, dhe të fuqishme dhimbjeje, atëhere mund të thuash se loja në madhësinë e saj është pothuaj perfekte për çfarë drama poetike kërkonte në regjinë e saj. Megjithatë duhet thënë se modernia dhe risia në këtë shfaqe, ishin të rinjtë e shumtë që merrnin pjesë.  Drejtori Angoni, më sqaronte që pa u vënë në skenë premiera se “janë 50-të veta që interpretojnë” dhe normalisht ndërthurja e lëvizjeve në sallën e “Migjenit” të një sasie të tillë “comparsa-sh”, bënte edhe zgjidhjen racionale të Shllakut. Hijet e fillimit, të cilat tregonin problematikën Migjeniane, kryqëzimi ose më mirë gjysëm kryqëzimi i Migjenit i luajtur bindëshëm nga Bamçi i kthyer në dukje në kohë      ( mund të kuptohej edhe kështu),  legjenda e misrit e thirrur edhe sot me dëshpërim të madh, nxënësit e vegjël të mësuesit të dashur, ishin gjetja e madhe e skenës. Në fakt, ishin të rinjtë e dancit “My Generation” që luanin pjesën relative të daljes nga emocioni tragjik i transmetuar i aktorëve të premierës, që bënin pastaj edhe çlirimin emocional të fortë të spektatorëve. Patjetër edhe pse buxhetet mbeten të vogla, skenografia me anën e Hysni Halilit dhe inspektorit të skenës Sabah Baxha ishte funksionale, dhe lëvizjet brënda dhe në mes të platesë, por dhe anfiteatrit, ishin akoma më shumë komunikuese me spektatorin e shumtë në ditën e parë të premierës migjeniane të teatrit “Migjeni”.

Millosh Gjergj Nikolla është “ringjallur” në teatrin “Migjeni”, por edhe është gati kryqëzuar në formë, për tu bërë sërish një model i forcës së mendimit dhe rebelimit qytetar jo vetëm të asaj kohe, por me dendencën e riformatimit shoqëror edhe në këtë kohë.

“Të lindet njeriu”...ndoshta është një gjetje migjeniane e kohës, por më tepër se sa kaq, ajo veza e thyer që nxjerr një vajzë si poster i premierës, ka të bëjë me shoqërinë tonë të djeshme dhe të sotme. Ndoshta ky është edhe mesazhi migjenian i premierës së re mbi pikërisht veprën e jashtëzakonshme të njeriut të madh të poezisë, dhe prozës poetike shqiptare që është Migjeni.

Shtypi ne Shkodren e viteve 20-te

Titujt e shumtë të gazetave para 9-të dekadash, dhe raporti kokëposhtë i sotshëm në kryeqëndrën e veriut.

Dossier – opinion

Besi Bekteshi

Sot, shpesh herë bëjmë diskutime mbi sasinë e madhe të gazetave apo testatave të shtypit kombëtar, dhe normalisht të mësuar me thëniet “shtyp i shumtë dhe numër i madh”, mundohemi të tregojmë “inflacionin” e menduar si të tillë.

Megjithatë është mirë të kthehemi në kohë, të referohemi në titujt e gazetave dhe të botimeve gazetareske, në kohën kur vëndi ishte në rrugën e identititetit kombëtar, dhe të asaj lirie të shtypit që fatkeqësisht (disa) kujtojmë se ka ndodhur në vitet 90-të.

Them fatkeqësisht, sepse pak ose aspak, ka referenca mbi testatat e shtypit në vitet 1913-1939-të.

Kuptohet se sidomos mbas viteve 1912-të dhe pa asnjë dyshim mbas një viti, qëndra e botimit dhe daljes në dritë të gazetave dhe revistave periodike, ka qënë kryeqëndra e veriut të Shqipërisë ose qyteti tradicional dhe kulturor i Shkodrës. Patjetër që do të ishte kjo kryeqëndër që do të botonte tituj, shkrime, botime të shumtë, sepse e para ishte qytet që kalonte gjithmonë edhe pse në luftë mbi 20.000 banorët dhe nga vitet 20-të rreth 25.000  banorë me tendencën e shpejtë në rritje. Kishte fuqi intelektuale si brënda saj dhe jashtë shtetit të sapo formuar, kishte fuqi ekonomike për të botuar dhe blerë, kishte biblioteka pa fund jo vetëm religjonare, por edhe të familjeve të mëdha, kishte konsullata dhe përfaqësi, por dhe marrëdhënie diplomatike sidomos me perëndimin, kishte transport si ujor dhe detar, si edhe rrugor me të gjtiha viset shqiptare dhe me jashtë. Pra ishte qyteti  që gjeneronte shtyp tepër të lirë, gjeneronte opinionistë dhe botues të vendosur, dhe sidomos qyteti ku pjesa e borgjezisë tashme e ndarë përfundimisht nga gjëndja turkoshake e deprimencës kolektive, mundohej ti bashkangjitej perëndimit edhe me pikërisht shtypin e lirë.

Nga viti 1913-të dhe deri në vitin 1939-të në Shkodër janë shtypur rreth 23 tituj gazetash nga më të ndryshmet, por unë në saj edhe të fondit të “dosjes Suma-Çoba” në arkivin e Muzeut të Shkodrës, por risjell titujt e viteve të para mbas Pavarësisë së Shqipërisë.

Kam ndarë shtatë gazeta të shtypura në Shkodër dhe jashtë në fillim dhe që kanë fillimet përpara viteve 1920-të dhe disa vazhdojnë mbas këtyre viteve. Janë gazeta “Taraboshi”, “Ora e Maleve”, “Besa Shqyptare”, “Populli”, “Posta e Shqypniës”, Hylli i Dritës” dhe “Zani i Popullit”.

Më bën pështypje të madhe “Taraboshi” në një numër të saj, në kohën e fillimit të pavarësisë, një gazetë e Terenc Toçit, shkodran e lindur në Cosmo Kalabreze dhe një luftëtar e pavarësisë me anën e botimeve të tij dhe bashkëpunimeve të shumta patriotike. Në një numër ai ka botuar një shkrim nga “fletorja e Belgradit, Radnicke Novine” nr 338 me titull “Kush janë Shqyptarët”? E normalisht aty tregohet deliri serbomadh ndaj popullit shqiptar, por gazeta “Taraboshi” e boton duke ju bërë thirrje atyre që e lexojnë për të pasur të qartë ku është, dhe kush është, rreziku si dhe për tju shtuar “mnia” atyre që lexojnë. Por çfarë thuhet në pjesën “Rreziku!” si editorial: Na sdo lodhena kurr tuej bërtitun.....se për n’daçim me pshtue pa mytë vedin......do tjetojmë vllaznisht e do ti vemë menden nderit, meritimit, fuqisë dhe kopetencës, vjeftësisë e jo besimit të nji njerit, pse t’krishtenë e mysliman. Jemi sëbashku, se kemi nji besim të madh, predikue nga Muhamedi e Krishtit qi asht...njerzia...e themeli i ndjerzës asht ATDHEU.

Pastaj është gazeta “Populli”, ku në një editorial të 5 dhjetorit 1919-të, përshkruhet festimi që i duhet bërë 28 nëntorit dhe kujtimit të patriotëve të shumtë shqiptarë.

“Besa Shqyptare” e botuar edhe në gjermanisht tregon në vitin 1916-të e drejtuar nga D. Ndoc Nikaj, sqaronte si situatën këmbëtare dhe atë ndërkombëtare, gjithmonë në lidhje me shtetin, akoma jo mirë qartësisht të formuar shqiptar. “Ora e Maleve” e viteve 20-24, bën politikë të madhe dhe një aditorial të saj në vitin 1923 pikërisht me 28 nëntor të shkruajtur  nga Luigj Gurakuqi, jepen kujtime dhe mendime me një pasion të jashtëzakonshëm patriotik. Por ka qënë edhe “Zani i Popullit”  i Kol Mjedës ku në një editorial të vitit 1925-së që ka titullin “Mjerimet e Popullit t’ynë” duke qënë një zogist i flakët, mjeshtri i shkrimit, bën fjalë se çfarë duhet dhe çfarë nuk duhet, për shqiptarët në këtë kohë. “Hylli i Dritës” po ashtu edhe pse kishte një qasje religjonare,  patriotizmin dhe kthimin në normalitet jetësor dhe etik i një qyteti apo shoqërie e ka pasur tendencën e përgjithëshme dhe të jashtëzakonshme edhe për ditët e sotme.

Gazetat në përgjithësi kanë pasur vështirësi të jenë të përditëshme, por shumica janë dy tre herë në javë dhe sipas kohëve, ritmi i tyre për momentin ka qënë i jashtëzakonshëm.

Pikat e shitjeve të gazetave kanë qënë të shumta në Shkodër dhe shpërndarja në qytet dhe pse jo edhe në Tiranë e jashtë vëndit, po ashtu.

Cilësia e shkrimeve ka qënë edhe për sot tepër e lartë. Megjithatë  guximi mediatik e kulturor ishte sinjikativ, sa edhe sot, shumë e shumë editoriale bëjnë një diferencë të jashtëzakonshme.

 Në fakt, Shkodra ishte qëndër e universit mediatik shqiptar dhe shtypshkronjat gjithashtu. Ajo prodhonte dyfishin e gazetave kombëtare shqiptare.

Ajo që shikohet qartë është se “kanë dashur të ecin me botën”, por duke pasur në fokus shqiptarizmën dhe identitetin kombëtar. Kjo edhe pse të ndarë në krah politik, ka pasur një referencë të madhe dhe patriotike pa fund.

Sot Shkodra për fat të keq nuk është aspak kështu. Është  kthyer kokëposhtë krejtësisht situata. Sot në Shkodër nuk ka qoftë edhe një gazetë të mirëfilltë jo vetëm politike dhe shoqërore të lirë dhe të botueshme rregullisht, por nuk ka as botues dhe editoralistë. Të vjen keq, shumë keq, por është një realitet që të vret dhe të sposton jo përpara 90-të viteve të cilët janë të lavdishëm për qytetin e madh të veriut, por mbi 100 vite, kur pushtimi ishte një diçka krejtësisht retro, patriarkalo-turkoshak, dhe patriotët shkodranë bashkësisht katolikë dhe myslimanë po fillonin grumbullimin e forcave për një shtyp të lirë dhe sovran. Ato ja kanë arritur, dhe nuk më mbetet gjë tjetër të them veçse....Jam krenar për atë kohë të lavdishme të të parëve qytetarë shkodranë, në kulturë, politikë e patjetër edhe shtyp të lirë.

  

Expo Arkivi - Rilindja Kulturore Qytetare Shkodrane fillim shekulli 20-te

Expozita e krijuar me materialet e Arkivit te Muzeut te Shkodres dhe e quajtur Rilindja Kulturore Qytetare. 

Nga Besi Bekteshi

Promovuar ne hollin e teatrit Migjeni

Permbajtja Vepra teatrore nga fillimi i shekullit 20, postera te kohes, tekstet e karnevalit ne kete periudhe, piktura te momentit, pllaka gramafoni, vepra kulturore, lundrimi ne Shkoder, bandat e qytetit, personazhe te kohes, saksofoni i Palok Kurtit, fizarmonika e Prenk Jakoves etj etj.

Zhvilluar me 28 Nentor 2011

Faktet e ashpra te Regjimentit Kosova, që mori famë të keqe në Shkodër!

Vrasja “pse ndezi dritën” dhe ballafaqimi me gjendarmët e Shkodrës nga regjimenti Kosova.

Regjimenti famëkeq, dhe sjellja brutale në qytetin e Shkodrës në fillim vitin 1944

Faktet e ashpra te Regjimentit Kosova, që mori famë të keqe në Shkodër!

Dossier

Besi Bekteshi

Një nga historitë e cila ka lënë shenjë në kohën e fundit të luftës së dytë botërore në qytetin e Shkodrës, është edhe veprimi i kontigjentit të armatosur të “Regjimentit Kosova” në qytetin e madh të veriut të Shqipërisë. Në të vërtetë, në një dalldisje të kohës midis prokomunistave, pronazistave, dhe shumicës së njerzve që nuk ishin as me njërën palë dhe as me tjetrën, është parë dhe provuar, brutaliteti i këtij regjimenti, i cili në fund të fundit, prishi raportet me qytetarët e Shkodrës. Jo vetëm me qytetarët si myslimanë dhe katolikë, por edhe me gjendarmët e Shkodrës, të cilët ndjeheshin inferior në saj të mbështetjes së madhe që kishin forcat e regjimentit famëkeq Kosova, te ushtria pushtuese gjermane. Nga plaçkitjet dhe raprezaljet shumë herë pa asnjë lajmërim në shtëpitë e qytetërëve, dhe përdorim të forcës ekstreme, nga vrasjet në rrugë, dhe nga egërsia e madhe në qytetin tradicional, ky regjiment ka kryer edhe një veprim tjetër, sepse ka ashpërsuar qytetarët shkodranë akoma më shumë me pushtimin, dhe ka justifikuar edhe komunistët në lëvizjen e tyre. Normalisht edhe sot në Shkodër, nuk flasin për ndonjë raprezalje kaq shumë të madhe të forcave gjermane dhe sidomos kaq të ashpër në drejtim të qytetarëve të Shkodrës, kurse për regjimentin e njohur për bëmat e tij, kanë shumë ngjarje që i kanë detyruar të kenë kujtime tepër të këqia. Normalisht edhe ndonjë veprim në ruajtje të teritorit nga hajdutë dhe plaçkitës i bërë nga forcat e regjimentit në dobi të qetësisë, nuk është më një element për tu përmëndur, kaq shumë është tepruar me brutalizëm ekstrem.

Patjetër që formimi dhe vazhdimi i regjimentit vjen nga i famshmi  organizim ushtarak “Scanderbeg” në bashkim të trupave SS, por nuk është ky qëllimi i shkrimit.

Në Arkivin e Muzeut të Shkodrës, ka disa dokumente autentikë mbi brutalizmin dhe unë kam zgjedhur një prej tyre, i cili ka prekur edhe raportet midis gjendarmërisë në Shkodër dhe normalisht regjimentit Kosova. Ky dokument  tregon vrasje pa asnjë arsye, dhe  brutale, për më tepër në kundërshtim edhe ndaj forcave të gjendarmërisë në atë kohë.

Në arkiv, kam zbuluar disa letra, dokumenta sekretë për kohën, por dhe urdhëra të cilat përbëjnë sqarimet e gjendarmëve të Shkodrës, për veprimin e regjimentit Kosova.

Mirëpo njëri prej tyre ai me nr 114/3 i datës 28/1 1944 është krejtësisht pasqyrë e ballafaqimit të regjimentit me gjendarmët e Shkodrës, që në fund të fundit, ishin rendi në atë kohë në qytet.  

Është komandanti i rrethit të Gjendarmërisë, kapiten Shaban Elezi që lajmëron Prefekturën, Prokurorinë dhe Komandën nga ku varet, për një nga ngjarjet e ndodhura në qytet, me pasojë vrasjen e Mustafa Becit nga pikerisht forcat e regjimentit Kosova.

Kapiten Elezi sqaron se: Me datën 21/1/1944, ora 22 në lagjen Has – Hot të këtij qyteti asht ba nji vrasje me armë lufte. I vrami asht i quajtuni Mustafa Beci, i Brahimit dhe i Hajrijes, vjeç 27, lindun e banues në lagjen Perash Shkodër, me zeje mekanik.

 Rrethanat e ngjarjes janë këto:

Me datën dhe orën e më sipërme, nji fuqi e Regjimentit Kosova kishin ba nji rrethim shtëpies Togerit të Gjindarmarisë Esat Qehaja tue kujtue se atje ishin persona te dyshimët dhe kishin armë automatike. Në këtë rast, ka dalë vet togeri për tu marrë vesht me fuqinë e rrethimit, dhe njikohësisht janë çue prej gjumit dhe personat e familjes, ku atje ka qenë për të fjetë edhe i vrami Mustafa qi asht nip i togerit i cili asht çue për të ndezun dritën e me marr vesh se ç’ka po bahej, por nga ana e fuqis i ka mbrritë nji predhë tue lanë të vdekun në vënd.-

Vrasja e tij ka ndodhë siç duket gabimisht tuej kujtue ushtarakët e fuqis së sipërme se mos i vrami ka ndezë dritën me qëllim të keq kundra tyne.-

Mbas këtij veprimi ushtarakët e fuqis janë largue pa ba ndonji kontroll në shtëpinë në fjalë.-

Me ndigjue krizmën e pushkve kanë shkue në drejtim të shtëpies ushtarakët e Postës Kishës Re, por janë ndalue nga ana e fuqis Regjimentit Kosova me preteks se kishin për të ba disa operacione shërbimi.-

Proçes Verbalet e mbajtuna nga Posta e Kishës Re i janë paraqitë Prokurories së Shtetit.-

Më poshtë vjen firma e kapiten Shaban Elezi.

Përveç brutalitetit dhe vrasjes pa asnjë arsye e bërë në shtëpinë e një togeri të gjendarmëve të Shkodrës, regjimenti Kosova, pengon edhe gjendarmët për të bërë punën e tyre në rastin në fjalë dhe kjo shikohet qartë edhe në aktin e përpiluar nga komandanti i tyre. Biles në atë kohë ka edhe dokumenta të tjera që vërtetojnë se njerzit e regjimentit ju kanë drejtuar armët gjendarmëve, të cilët duhet të shkonin në vënd ngjarje.

Njerzit e famëkeqit regjiment Kosova, jo vetëm atë natë kur kontrolluan një shtëpi të qytetarëve shkodranë dhe me emër të mirë, por në shumë fise dhe mbiemra të Shkodrës me reputacion, kanë bërë kontrolle të cilat kanë përfunduar me fyerje dhe plaçkitje të cilat kanë shënjuar edhe ashpërsimin e qytetarëve të Shkodrës me  brutalë të tillë dhe vrasës pa asnjë mëshirë, dhe pa mbajtur përgjegjësi para askujt. Normalisht që regjimenti në fjalorin e tij të njerzve të “zellshëm” ka pasur “luftën kundra komunistave, sllavëve, të pa feve, dhe antishqiptarëve”, por veprimet treguan se po persekutonin qytetarët e Shkodrës dhe deri gjendarmët, të cilët në brëndësi të tyre kishin njerëz nga familje të njohura në qytet.

Një nga “arsyet” e një sjellje të tillë kaq të ashpër në Shkodër, ka qënë edhe vrasja e dyshimtë, por që nga shumë njerëz i atribuohet Vasil Shantos, të kolonelit Buletini, ose djalit të patriotit të madh kosovar dhe shqiptar. Ishte në fakt, një vrasje krejt e poshtër e bërë në mënyrë po të tillë, në qytetin që nuk i kapëdinte veprime vrastare nga cilado anë të bëheshin.

Veprimet e regjimentit, dhe sidomos nga disa pjestarëve të tij, kanë sjellë si kundraveprim një armiqësi të qytetarëve shkodranë ndaj tyre dhe për më tepër, ju kanë vënë “krahë dhe vela” sidomos komunistëve, të cilët normalisht përpara këtyre vandalizmave do të kishin edhe “arsyen” për të justifikuar veprimet e tyre shumë pak kohë më vonë.

Pastaj në arkiv ka ngjarje të tjera të dokumentuara nga institucionet e kohës me vrasje që normalisht janë konsumuar nga ky regjiment dhe për të cilat normalisht që do të ketë një kohë për botim dhe pa pasur asnjë model tjetër intepretimi, përveç leximit të asaj që shkruhet dhe që tashmë është e vjetër gati shtatë dekada.

Histori e tetorit 1944

Enigma e “vizitës” së ushtarakëve britanike dhe gjermanë sëbashku, drejt Postribës dhe Dukagjinit në tetor 1944.

dossier

Besi Bekteshi

Nga dokumentat akoma jo shumë të klasifikuara në Arkivin e Muzeut të Shkodrës, janë dy telegrame të rëndësishëm dhe shumë enigmatikë edhe për gjendarmët shqiptarë të qarkut në Shkodër. Normalisht që shumë lëvizje të forcave ushtarake të pushtimit gjerman, jo vetëm kanë qënë enigmatike dhe aspak të dituara edhe nga gjendarmaria shqiptare e cila ishte në shërbim të tyre, por ama nuk ishte kaq shumë e zonja të dinte arsyen e lëvizjeve që bënin gjermanët. Në fakt, jemi në fundin e qëndrimit të forcave të ushtrisë gjermane edhe në qarkun e madh të Shkodrës dhe sidomos të Komandës së Zonës Vepruese Auf –Bau si Komandë Gjermane dhe pastaj edhe Komandës Rrethit nr 1 dhe 2. Një telegram shifër, i cili mund të konsiderohet sekret për nga përdorimi dhe protokolli i gjetur tashmë në arkivin e Shkodrës dhe i nënshkruar dhe vulosur nga Qark Komandanti i Gjindarmërisë major Llesh Marashi, është marrë një njoftim tepër i çuditshëm për rastin në fjalë. Kemi të bëjmë me një shoqërim të dy ushtarakëve britanikë, një major dhe një kapiten, nga një skuadër gjermanësh dhe disa civila, që ishin nisur në drejtim të Postribës, por me sa duket me destinacion Shoshin. Telegrami ka nr 240/16 dhe është përpiluar me datën 23 tetor 1944. Majori i shumë “mirë” njohur nga komunistët Llesh  Marashi, në fakt, ja ka bërë me dije edhe komandës gjermane  dhe sidomos vartësve të tij këtë fakt dhe e përfundon telegramin me ...Për dijeni e veprim, tue marrë masat e rastit dhe na njoftoni përfundimin...!!

Kuptohet qartë, se Komandanti i Qarkut të gjendarmëve të Shkodrës, nuk ishte në dijeni të këtij veprimi gjermano-britanik dhe është e qartë, se i kishin ardhur të dhëna për këtë kalim të çuditshëm midis ushtarakëve britanikë dhe gjemanë në një zonë e cila edhe për vetë situatat operacionale ishte jashtë vëmëndjes ushtarake. Normalisht që Dukagjini dhe rruga e kalimit për në këtë zonë, nuk ishte as kaq shumë e rehatshme si për gjemanët dhe partizanët apo ushtrinë nacional çlirimtare dhe batalionin “Perlat Rexhepi”. Patjetër që kishte lëvizje, por ama nuk kuptohej aspak prezenca e një majori anglez dhe kapiteni po të tillë të veshur ushtarakisht dhe jo në gjëndje arresti nga gjermanët. Absolutisht ne telegrame dhe njoftim, thuhej se “po shoqëroheshin” nga një skuadër gjermanësh...!!

Njoftimet mbi kalimin e tyre vinin edhe nga kapiten Kol Vjerdha, i cili ishte “komandanti i qarkut gjindarmërisë nr 2”. Ai ju dërgon në pothuaj të njëjtën datë me shefin e tij Marashi një urdhër post komandave Qëndër, Bushat, Obot, Pulaj dhe Ajasëm një tekst të tillë: Komanda e Rrethit Dukagjinit njofton se me datën 21 “vazhduesit” një Major e nji kapiten Ingliz sëbashku me disa ushtarë gjermanë e disa civila janë nisë në drejtim për në Postribë. Hetoni për gjetjen e tyne e na njoftoni.......

Pra akoma më shumë ju urdhërohet forcave të gjendarmërisë që të “hetojnë për gjetjen e tyre” dhe kërkohet qartë edhe veprimi e njoftimi. Por të bën shumë përshtypje fakti se urdhëroheshin postkomandat e vëndeve që nuk para kishin lidhje me “udhëtimin britaniko-gjerman”.

Më tepër nuk ka asnjë dokument tjetër rilevant për një ngjarje kaq të çuditëshme në momentin kur trupat e Wermahtit, po përgatiteshin të largoheshin nga Shkodra dhe Shqipëria. Nga disa të dhëna që rrjedhin jo zyrtarisht nga Gjendarmët e Shkodrës ishin tre mundësitë e një ndodhie të tillë kaq të çuditshme midis britanikëve dhe gjermanëve. Versioni i parë jo zyrtar, por i përmëndur me shkrim jo të firmosur dhe të vulosur është që: Në padieninë e gjendarmëve shqiptarë në Shkodër, oficerë britanikë dhe shoqërues gjermanë kanë nxjerrë jashtë Shqipërisë. por jo nga ana e Hanit të Hotit dhe duke rrezikuar zonën e Postribës “civilët” të rëndësishëm në një marrëveshje të qartë e cila kishte parasysh post largimin e Gjermanëve  dhe hyrjen e ushtrisë partizane në Shkodër. As emrat e britanikëve dhe civilëve nuk u morën vesh asnjëherë. Varianti i dytë edhe ky i përmëndur në atë kohë ishte se: Oficerët britanikë ishin realë, kurse ushtarakët gjermanë ishin të rremë dhe normalisht “siguria” ishte sërish të kalonin zona të posaçme edhe me ndikimin Britanik si në formacionet shqiptare të inkuadruara në ushtrinë partizane dhe në ato jo partizane dhe antikomuniste si veprim tipik i forcave aleate në bashkëpunim të dyanëshëm.

Varianti i tretë ishte se: I gjithë grupi ishte një “teatër shetitës” dhe qëllimi ishte kalimi i personave nga qyteti i Shkodrës në malësitë përkatëse, duke pasur dokumente dhe mision të fshehtë por dhe raportet me krerët lokalë të maleve dhe po ashtu kontaktet e reja, të cilat pikërisht ky grup duhej të vendoste në zonën e pak kontrolluar sidomos nga komunistët.

Gjithsesi këto ishin disa variante, por enigma ka mbetur edhe sot e kësaj dite mbi dyshimin që gjendarmët e Shkodrës kishin shumë në atë kohë, dhe urdhërat për ndjekje dhe shoqërim që kanë marrë dhe dhënë, për të kuptuar se çfarë po ndodhte nën hundët e tyre. Nuk po kuptonin në se ishte një lojë britaniko – gjermane, që nuk i fuste në hesap aspak gjendarmët, ishte një maskim që shfrytëzohej nga komunistët, ishte një veprim agjenturor i cili shikonte gjermanët të mpleksur.....apo!!?

Dyshimet kanë qënë të mëdha, edhe pse askush më vonë, nuk ka përjashtuar edhe marrëveshjet e fshehta të agjenturës britanike me ushtrinë gjermane dhe po ashtu edhe agjentë të tyre në këtë ushtri. Por në fakt, gjendarmët e Shkodrës ishin nga ato më të përgatiturit në Shqipëri dhe nuk ju shpëtonin lëvizjet në përgjithësi, por fundi i qëndrimit të ushtrisë gjermane në teritorin e qarkut i kishte vënë në gjëndje të vështirë, e për më tepër nuk po kuptonin se çfarë po luhej pas kurrizit të tyre. As sot nuk është sqaruar kjo lëvizje e cila në tetorin e 44-tës bashkoi “britanikë dhe gjermanë” të cilët “morën malin” të vështruar nga afër nga gjendarmët shqiptarë dhe patjetër nga njerzit që kishin lidhje si me palën komuniste dhe atë antikomuniste në Shkodër.

Histori "british" ne Shkoder

Majori Paget dhe sahati Inglizit, si historia e “Lordit” që loboi për pavarësinë e Shqipërisë.

Dossier

Besi Bekteshi

 

Në fakt nuk ka ndërtesë më e klasifikueshme si e ndryshme se sa ajo e quajtur në Shkodër si “Sahati i Inglizit”. Normalisht që në Shkodër ka ndërtime orientale të lekurëzuara me një qytetare shkodrane, ka ndërtime të ideve të Idromenos që duan të sjellin Venecian, ka edhe ndërtime austriake dhe italiane, por ka si askund, një model britanik të plazmuar në një tradicionale të qytetit të vjetër. Patjetër ky është ndërtimi i bërë nga Major, George Thomas Cavendish Paget (1853-1939) si një nip i Parit Markes të Anglesey, dhe djalë i tretë i Gjeneralit Lord Alfred Paget. Një major kavalerie ose Foreign Service Uniforme, Major, Imperial Yeomanry. Djali i tretë i Lordit Paget që në Shkodër normalisht i thonin “Lord” ka kryer Wellington College dhe ka qënë i prirur për udhëtime dhe aventura, kurse në luftën “Ruso-Turke” 1877-78 ka qënë me forcat Otomane, si pjesë e shtabit të Sulejman Pashës. Ai ka qënë edhe në Bullgari në kohën e kryengritjeve në Radopi, në Afrikë në luftën e Zuluve, por në shpërthimin e luftës Greko-Turke dhe kryengritjeve në Shqipëri, ai ishte dhe u përshtat si jetësë në mënyrë të veçantë në veri të Shqipërisë dhe pikërisht në Shkodër. Në fakt, askush në mënyrë të qartë nga njerzit e shkrimeve për “Sahatin e Inglizit” dhe për “Lordin Paget” nuk është marrë më qartësisht për rolin e tij. Patjetër nga studiues të apasionuar si Hamdi Bushati dhe Paul Tedeskini, është treguar se si është ndërtuar dhe shitur Sahati i Inglizit, si “Lord Paget” ka tentuar të ndërtojë të parën kishë Anglikane në Shqipëri, apo Protestane sikundër e konsiderojnë disi jo në mënyrë precize, kanë treguar gjithashtu si kishte dy stalonë të lartë si kuaj race, kanë treguar në fakt se i është bërë një rezistencë nga katolikët dhe besimtarë të tjerë në përhapjen e fesë, është treguar dhe hipotezuar se mund të ketë qënë edhe “agjent”, por është thënë se në fund e ka shitur shtëpinë rreth 3600 napolona ar. Megjithatë nuk është sqaruar se çfarë roli kishte ky Lord në Shkodër dhe për Shqipërinë. Është treguar edhe historia e orës së kullës së famshme e cila në vitin 1968-të “emigroi” në Gjirokastër, sepse Enver Hoxha e kishte pëlqyer gjatë një vizite, dhe kjo orë nuk u kthye më. Po ka edhe histori me kapadij stallierë dhe për të vetmin protestant në Shkodër që quhej Ndrekë...protestanti.

Studiuesi pasionant Bushati thotë: Lordi Paget, mbasi bleu shtëpinë, planifikoi rindërtimin e një shtëpie në stilin e një shatoje sikurse shihet edhe sot. Simbas hulumtimeve tona, Lordi Paget, nuk qëndronte vazhdimisht në Shkodër. Ai më tepër vinte këtu në stinën e dimnit, ishte i dhanun mbas gjuetijet. Me shumë borgjez shkodranë, mysliman e katolik, kishte të njoftun e miqësi Lordi e përsa qindronte në Shkodër, ushtronte edhe tregtinë e antikiteteve.  Normalisht që shtëpia i administrohej nga mëkambësi konsull, Kol Suma. Jo kaq shumë i zgjatur me biografinë e Paget zoti Bushati, vërteton se ai ka marrë shërbime nga turqit dhe Valiu. Por në fakt nuk vërteton se Paget si dhe të parët e tij, kanë qënë në shërbim ushtarak të Otomanëve. Sidomos vetë majori, i cili edhe në kohën e luftës me grekët ka tentuar të vendosej në shërbim të Portës, por për një vonesë nuk ka mundur të kryej shërbimet e tij. Ishte një ushtarak aventurier që paguhej nga fuqia e atëhershme turke, por njihte shumë mirë Shqipërinë e veriut, Shkodrën në veçanti, zakonet, gjëndjen, politikën, varësitë dhe patjetër kulturën në përgjithësi. Në fakt, për të flet shumë pak si kontekst agjenturor Aubrey Herbert, diplomat, agjent i shërbimeve sekrete në momentin e pavarësisë së Shqipërisë. Këtij personi i është afruar dy herë “Froni i Shqipërisë”  dhe nga viti 1911 e deri në vdekje në vitin 1923, ka qënë anëtar i Parlamentit Britanik si Konservator. Bashkëpunimi i afërt i Paget me diplomatin “agjent” Herbert,  e bën shumë të besueshme edhe punën agjenturore dhe diplomatike të “Lordit të Shkodrës”. Ai ( Herbert) vinte nga një familje e fisme e kontesë së Carnarvon si djalë i Henry Herbert, pasanik i madh terrenesh dhe Lord i Irlandës. Në vitin 1911 kur Lloyd George mori fuqinë, ishte ndër tre të rinjtë konservatorë të rëndësishëm në Britani. Herbert ishte një orientalist i thekur dhe fliste frengjisht, italisht, gjermanisht, turqisht, arabisht (mik i Lawrence të Arabisë) greqisht dhe....shqip. Por këto gjuhë i fliste pothuaj si anglishten e tij. Patjetër një figurë e jashtëzakonshme diplomacisë dhe inteligjencës Britanike. Udhëtimet e tij në Shqipëri kanë qënë të shumta dhe të shpeshta, dhe ka qënë mbështetësi më i madh i pavarësisë së Shqipërisë mbas udhëtimeve të tij i veshur shpesh herë si fshatar dhe i maskuar në vitet 1907, 1911 dhe 1913. Në fakt, e kanë akuzuar shumë për miqësinë e tij me Esad Pashën. Ai ka qënë konsullenti ekselent për Konferencën e Paqes dhe korrespendetët e tij të Shqipërisë janë me dobinë e tyre jo rastësisht Edith Durham dhe ....Major G. T. C Paget.

Ai shkruan në mënyrë të jashtëzakonshme për delagacionin e shqiptarëve dhe Komitetin Shqiptar në Londër. Sidomos për Isa Buletinin, që e ka mbajtur në shtëpinë e tij për ta takuar me Sir Lloyd George. Por këtu ai sqaron qartë dhe rolin e major Paget. Ai shkruan për këtë rast se: “Çështja e copëtimit të Shqipërisë ka qënë e elaboruar shumë nga shtypi”. Një takim publik është thirrur në Connaught Rooms dhe nga një komitet i formuar në të cilin isha zgjedhur si kryetar. Ato që morën pjesë në punën kryesore ishin zoti CF Ryder, Mark Giudice, zoti Paget apo majori Paget që ka jetuar në Shkodër. Unë dhe ai ( Paget) ishin të vetmit që kishin njohuri reale me vëndin, kurse të tjerët ishin të shtyrë nga një dashuri bujare dhe sens të lirisë. Më vonë Miss Durham erdhi te ne, dhe ajo kishte kaluar vite pune në Shqipëri. Emri i saj ishte i njohur si në veri dhe jugë të Shqipërisë. Më vonë është bashkuar me ne edhe kapiteni Even MacRuri. Kemi pasur raporte të ngushta dhe të vazhdueshme me shqiptarët dhe kemi qënë besoj fondamentalë për të pasur avantazhe për vëndin që në të kundërtën do të mungonin, Shqiptarët që erdhën në Britani më duhet të them se kanë prodhuar një impresion tepër të mirë.....”

Herbert në të vërtetë zbulon rolin e qartë të majorit Paget, i cili kishte vite e vite që punonte nën cilësinë e kavalierit, të pasurit, anglikanit, “filoturkut”, njohësit të terrenit dhe aristokracisë të vogël shqiptare. Pastaj normalisht ai ka qënë edhe një nga njerzit e besuar të “Madhërisë së Tij” për të përcaktuar pavarësinë e Shqipëri. Në çdo vënd ku ka shërbyer ky njeri me gjakun blu, ka qënë një informator dhe krijues bindjesh diplomatike dhe politike në interes së Britanisë së Madhe. Roli i tij në bisedimet e vështira të Pavarësisë së Shqipërisë, ka qënë i padiskutueshëm dhe normalisht duke qënë edhe mik i njeriut numër një të shqiptarëve në Londër për sa i përket peshës diplomatike, ka bërë edhe diferencën për njohuritë që kishte. Ai ishte një njohës shumë i mirë i Perandorisë Otomane, fuqisë së saj, dhe interesave në tërheqe, por njihte mirë edhe ambicjet e fqinjëve ballkanikë të Shqipërisë. Megjithatë për datën e famshme 28 nëntor 1912, edhe “lordi” Paget ka vëndin e tij në histori dhe patjetër njohuritë e tij nëpërmjet shefit Herbert, kanë shkuar edhe në tavolinat e mëdha të Lloyd George. Paget ka mbetur jo shumë i trajtuar nga historianografia pikërisht për diskretsionin e tij dhe mbulesën e qënëdishme si “kavalier” si “ushtarak dhe aveturier”, por edhe si njeri që dëshironte të përhapte një religjon tjetër, që në Shkodër nuk e kanë përqafuar në atë kohë. Por në të vërtetë ai ka qënë në Londër dhe afër Aubrey Herbert, si diplomati që kishte peshën më të madhe në vëndin e duhur. Pastaj në se kanë mundur të bëjnë më shumë apo jo....kjo është diçka tjetër, e cila vazhdon të elaburohet nga historianë dhe njohës së fakteve në vitin 1912-të.

Në të vërtetë ky ka qënë edhe roli i qënësishëm  i tij edhe në Shkodër. Pastaj i pëlqente shumë kalërimi  dhe veshja e bukur e etnosit shkodran. Në Arkivin e Muzeut të Shkodrës është edhe një foto unikale e tij, i veshur me teshat e një qytetari të pasur të Shkodrës, dhe patjetër ai ishte me mënyrën e tij një dashamirës si shqiptarëve. Kjo foto e krahësuar me veshjen e tij si oficer i kavalerisë, duken si dy pika uji në realitet. Tashmë trashëgimi e tij është akoma kulla e sahatit të Inglizit në Shkodër, që akoma nuk ka marrë vlerën e duhur si urbanistike dhe historike.