Zvogëlimi i listës të monumenteve të trashëgimisë kulturore në Shkodër

Lista e gjatë e monumenteve të kulturës në Shkodër, tashmë tepër e vogël!

Koment

Besi Bekteshi

Padyshim që kohërat bëjnë punën e tyre dhe me të vërtetë ajo që na mbetet ne njerzve që punojmë në sektorin e kulturës, muzeologjisë, arkeologjisë, monumenteve të kulturës është momenti shpesh herë i trishtë, moralisht i dobët e ardhjes në kohët moderne me mungesa. Duke qënë, se kam trashëguar një pjesë të rëndësishme të materialeve arkivore të Muzeut Popullor, që sot edhe pse i ndarë nga e dikurshmja madhësi e tij, quhet Muzeu Historik Oso Kuka, kam dhe dokumentacion që tregon sa ka qënë madhësia e monumenteve të kulturës në kohë dhe datimet e pikërisht këtyre monumenteve si të tilla.  Në fakt Shkodra është një tipizim i punës kualitative si në ruajtje dhe paraqitje dhe ka filluar herët me muzetë dhe odat repertive të dy paraqitjeve të tilla si bie fjala ai i françeskanëve dhe jezuitëve. Ishin pikërisht të tillë religjozë dhe patriotë katolikë të cilët mblodhën dhe ruajtën shumë reperte arkeologjikë dhe etnografikë por dhe nomuzmatikë. Fretnit e kanë organizuar punën e tyre kryesisht në etnografi dhe kostumografi, por dhe monedha e medalje të vjetra nga viti 1880-të dhe më vonë. Prej tyre është një pjesë e rëndësishme e kostumografisë dhe monedhave si në Shkodër dhe në Tiranë. Kurse françeskanët me të madhin Shtjefën Gjeçovi kanë filluar aty nga 1890-ta dhe prej tyre janë shumë artefakte ilire dhe të më vonëshme arkeologjike dhe po ashtu artefaktet e patriotit vetë që është pikërisht Gjeçovi. Ishin padyshim repertet më të të sakta dhe rëndësishme në vitet 1946-të dhe deri në vitin 1949-të kur u krijua muzeu popullor. Nuk ju është thënë seriozisht dhe sinqerisht faleminderit të tillë njerzve të jashtëzakonshëm, për trashëgiminë tonë. Duke dashur të bëj unë vetë një përllogaritje në muze se kujt i takojnë dhe çfarë kanë mbetur mund të them se janë qindra artefaktet e trashëguara prej tyre. Por Shkodra trashëgoi shtëpi, kala, bexhistenin (që nuk është më), xhami (ajo Parrucës nuk është më) ajo e Plumbit është gjithmonë nën ujë, kisha të mëdha dhe të vjetra (Shirqi po dergjet dhe shumë të tjera u prishën) të cilave ju morën artefaktet. Po ashtu shumë terrene akoma të pa zbuluara të Shkodrës arkaike prehistorike poshtë kalasë, sot të mbuluara nga ndërtime si me leje dhe pa leje, hamame të prishura, porta të mëdha të humbura, mure të karakterit tipizues tashmë të humbura, kala të vogla jo të mirëmbajtura, portikë dhe pusa të humbura, shkallë dhe oxhaqe të humbura tashmë, rrugica tipizuese tashmë të transformuara të gjitha, fasada të humbura dhe të restauruara keq. Një përmbledhje të fundit të monumenteve dhe trashëgimisë në Shkodër dhe jashtë saj, kam që në vitet 1956-59 dhe nga zoti Gjush Sheldija dhe kam gjithashtu një guidë të mirë detajuar të tij të objekteve dhe monumenteve të trashëgimisë kulturore në Shkodër. Janë mbi 70-të të tilla të mirë përcaktuara dhe detajuara të tij.   Kam trashëguar qindra foto, sidomos nga vitet 1936-të dhe akoma më shumë nga vitet 1962 si nga Kel Kodheli dhe nga shumë e shumë bashkëpunëtorë të muzeut dhe monumenteve ndër të cilët mund të përmënd  Shpresa Priftin, me fotot e tyre të cilat sot nuk lejojnë të harrohen ato që koha dhe mos kujdesja shoqërore dhe shtetërore kanë prishur. Kam fotot e mozaikut të gjetur, të kullës së Mic Sokolit e rregulluar në kohë të arkitekt Çunit sot zëvministër, të shtëpisë së B. Bekteshit, oxhaku i Q. Myslisë, te A. Kraja, te Filip Çeka, te Lulash Keçit, Hamamit, Pashko Vasës, H. Çelepashi, oxhaku i Z, Shantojës, I. Kajushit, punime të konservimit të kalasë në vitin 1977 dhe më vonë nga 1986-ta. Por, dhe shumë e shumë shtëpi të tjera dhe punimeve të bëra. Këto që dhashë më sipër ishin vetëm disa sa për të ilustruar, sepse ka qënë dhe shtëpia e Luigj Gurakuqit dhe shumë e shumë kulla në malësi.

E kam fjalën, se tashmë një shumicë e tyre, janë transformuar, një pjesë kanjë humbur për fare dhe më kryesori është bexhisteni, pazari i Shkodrës, hamami si një krim kulturor i diktaturës, por dhe shtëpia e Gurakuqit dhe shumë e shumë shtëpi të tjera si një moskujdesje dhe humbje e madhe demokracie e cila është në shumicë humbja më e madhe e trashëgimisë. Kanë humbur qindra dyer dhe mure, por dhe portikë dhe zbukurime ndër të cilat dhe repertet e jashtëzakoshme të grykave të puseve në Shkodër. Të vjen të ulurasësh nga dhimbja që të shkaton pasja e fotos përkatëse dhe humbjes së tavaneve dhe trapazanëve dhe shtëpive të shpallura monument kulture në Shkodër. Sa e sa foto specialistësh si unë dhe kolegët e mi sot na tregojnë Shkodrën e pasur me relike dhe monumente që nuk është më.  Lajthitja kulturore, fukarralleku i njerzve dhe shteti i dobët dhe pa respekt, ose shteti në mungesë kulturore, ose më mirë shteti i keq kulturuar i këtyre viteve tranzicion, ka lejuar masakër kulturore dhe në trashëgimi. Normalisht që unë falenderoj kolegët që kanë mundur të mbrojnë ato artefakte të ardhura në kohë, por në fakt janë të dënueshme të gjitha transformimet, prishjet, goditjet e mëdha që njerzit, shtetarët, koha i kanë dhënë trashëgimisë kulturore, monumenteve të shumtë në qytetin e pasur dhe të vjetër të Shkodrës. Të gjitha kundër ligjit, sepse ai gjithmonë aty ka qënë. Po, por nga pak kush i zbatuar dhe për faj të njerzve të cilët duhet ta zbatonin ato të parët.

Për këtë po botoj dhe një listë nga fundi me monumentet e shpallura dhe që sot janë shumë pak në gjëndje për të treguar trashëgimi dhe monument. Po, dhe disa nuk janë fare për turp dhe faqe e zezë e historisë në disa raste të trishtë trashëgimisë kulturore. Disa që po botoj janë dhe listë e partishmërisë në atë kohë, por që në fakt futeshin dhe në ruajtje që gjithsesi shkrimi nuk është objekt studimi dhe vlersimi për to, kur nuk kanë pasur vlera monumentale.

Ja dhe lista:

 Kalaja e Shkodrës në qytetin e Shkodrës. 1948
2. Kalaja në fshatin Marshej. 1948.
3. Kalaja në fshatin Drisht. 1948
4. Kalaja në fshatin Vig. 1948
5. Kalaja në fshatin Vau i Dejës.1948 ose Danja
6. Kalaja e Gajtanit dhe gërmadhat e quajtura qytet mbi kurrizin e malit që shtrihet në perëndim. 1948
7. Kalaja e Shurdhahut në fshatin Vjedhë. 1948
8. Kalaja e Shapës në fshatin Nenshat. 1963
9. Kalaja në fshatin Beltojë. 1973
10. Kalaja e Balleçit në fshatin Reç. 1977
11. Qyteza e Bakajve në fshatin Breg Lum
12. Qyteza e Ganjollës në fshatin Ganjollë. 1973

13. Banesa antike me mozaik në bregun e djathtë të lumit Drin, afër urës së Baçallëkut.
14. Ura e Mesit mbi Përroin e Kirit në fshatin Mes. 1948
15. Ura mbi përroin e Thatë në fshatin Marshej. 1963
16. Ura e Tamarës mbi lumin Cem i Vuklit dhe bani pranë saj në fshatin Tamarë - Kelmend. 1984
17. Ura e Mavredës në fshatin Vukpalaj. 1984
18. Ura me kalldrëm nga Gruemira në Repisht. 1977
19. Hamami në qytetin e Shkodrës. 1973
20. Xhamia e Plumbit në qytetin e Shkodrës. 1948
21. Kisha Trikonëshe në Kalanë e Drishtit. 1984
22. Rrënojat e Kishës së Shën Gjinit pranë fshatit Linaj. 1948
23. Rrënojat e Kishës së Shën Markut në Kalanë e Vaut të Dejës. 1984
24. Rrënojat e Kishës së Shatit në fshatin Mazrek. 1984
25. Rrënojat e Kishës së Shirgjit pranë fshatit Shirgj. 1970
26. Banesa e Sytki Bushatit, L. Qemal Stafa, Rr. J. Kara, Nr. 21 në qytetin e Shkodrës. 1963
27. Banesa (pronë shteti), L. 28 Nëntori, Rr. J. Kara, Nr.12, në qytetin e Shkodrës. 1963
28. Banesa e Filip Çekisë, L. Sereq, Rr. Vaso Pasha, në qytetin e Shkodrës. 1963.
29. Banesa e Xheladin Prroit e Sabri Matit, L. 8 Nëntori, Rr. Shyqyri Bushati Nr. 26 në qytetin e Shkodrës. 1963
30. Banesa e Rasim Zekës, L. “Kongresi i Përmetit”, Rr. Gjylbeku, Nr. 197 në qytetin e Shkodrës. 1963
31. Banesa e Mehmet Gjylit, L. “Kongresi i Përmetit” Rr. Gjylbeku, Nr. 17 në qytetin e Shkodrës. 1963
32. Banesa (pasuri shteti) ish kulla e Gjon Marka Gjonit, L. 1 Maji, Nr. 15 në qytetin e Shkodrës. 1963
33. Shtëpia e Pionierit (pasuri shteti), L. Ndoc Mazi, Rr. Skënderbej, Nr. 63, në qytetin e Shkodrës. 1963
34. Banesa e Mazhe Mazrekut, L. Perlat Rrexhepi, Rr. Kuqve, Nr. 18 në qytetin e Shkodrës. 1963
35. Banesa e Muhamed Mufti Plakut, L. 10 Korriku, Rr. Plumbit, Nr. 17 në qytetin e Shkodrës. 1963
36. Banesa e Kol Sumes, L. Sareq, Rr. Sumaj, Nr. 68 në qytetin e Shkodrës. 1973
37. Banesa e Mati Jubanit, Rr. Enver Hoxha, Nr. 2 në qytetin e Shkodrës. 1973
38. Banesa e Fadil Bushatit dhe Jup Gjyrezit, L. 8 Nëntori, Rr. Kukej, Nr. 69/2 në qytetin e Shkodrës. 1973
39. Banesa e Ismet Halilit, L. Guerrile, Rr. Llujej, në qytetin e Shkodrës. 1973
40. Banesa e Familjes Bushati, Rr. Shejnaze Juka, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1973
41. Banesa e Idriz Dallnezit, Rr. Dyl Drogovaja, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1973
42. Banesa e Daut Boriçit, L. Perash në qytetin e Shkodrës. 1973
43. Kulla e Lulash Keçit në fshatin Theth të Dukagjinit. 1973
44. .Kulla e Nik Ndout në fshatin Theth të Dukagjinit. 1973
45. Banesa e Ndue Mark Kolës në fshatin Teth të Dukagjinit. 1973
46. Banesa e Shkurte Alia në fshatin Breg-Lum. 1973
47. Shtëpia e Muzeumit Popullor (pasuri shteti) Bulevardi Stalin, Rr. Teatri Migjeni, Nr. 2 në qytetin e Shkodrës. 1963
48. Galeria e Arteve, Ish Bashkia e qytetit. 1985
49. Shtëpia ku ka jetuar Migjeni në qytetin e Shkodrës. 1973
50. Shtëpia ku jetoi Hodo Sokoli në qytetin e Shkodrës. 1973
51. Shtëpia - muze “Tre herojtë” në qytetin e Shkodrës. 1973
52. Shtëpia ku u krijua Komiteti Qarkor i Partisë në qytetin e Shodrës. 1973
53. Shtëpia ku lindi Vaso Pasha në qytetin e Shkodrës. 1973
54. Çinari i Hoxhë Dheut ku janë bërë mbledhjet e Lidhjes së Prizrenit dhe nga u nis çeta e Ago Kukës në qytetin e Shkodrës. 1973
55. Porta e hyrjes së banesës Gjyhare Oroshit, L. A. Haxhiraj, Rr. Omeraj, në qytetin e Shkodrës. 1979
56. Oda e zjarrit dhe qilari në banesën e Rakip Saraçit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. A Haxhiraj, Nr. 53 në qytetin e Shkodrës. 1979
57. Odë me tavan dekorativ në dru në banesën e Xhevahire Çelës, L. Selo Halilit Rr. Lek Dukagjini, Nr. 59 në qytetin e Shkodrës. 1979
58. Rrënojat e qendrës mesjetare të punimit të armëve në fshatin Hajmel. 1983
59. Banesa e Enver Bushatit, L. Qemal Stafa, Rr. Lidhja e Prizreni, Nr. 77, në qytetin e Shkodrës. 1977
60. Banesa e Sadi Mukës, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Hamet Haxhipaj, Nr. 13, në qytetin e Shkodrës. 1977
61. Banesa e Simon Farketa, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Oso Kuka, Nr. 18, në qytetin e Shkodrës. 1977
62. Banesa e Faik Mathija, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 329 në qytetin e Shkodrës. 1977
63. Banesa e Oso Kukës, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Oso Kuka, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1977
64. Banesa e Shyqyri Kalacit, L. 24 Maj, Rr. Nexhip Suli, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1977
65. Banesa e Idriz Kajushit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Bukej, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1977
66. Banesa e Muhamet Shurdhës, L. Kongrsi i Përmetit, Rr. Musa Luli, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1977
67. Banesa e Riza Tahirit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Behrej, Nr. 4 në qytetin e Shkodrës. 1977
68. Banesa e Xhevat Repishtit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Behrej, Nr. 8 në qytetin e Shkodrës. 1977
69. Banesa e Ferit Spahiut, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Oso Kuka, Nr. 105 në qytetin e Shkodrës. 1977
70. Banesa e Vishe Barbullushit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Oso kuka, nr. 6 në qytetin e Shkodrës. 1977
71. Banesa e Ramiz Podgoricës, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 89 në qytetin e Shkodrës. 1977
72. Banesa e Muhamet Llazanit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 115 në qytetin e Shkodrës. 1977
73. Banesa e Musa Llazanit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 119 në qytetin e Shkodrës. 1977
74. Banesa e Xhemal Mehanit, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Lek Dukagjini, Nr. 119 në qytetin e Shkodrës. 1977
75. Banesa e Sulejman Grenazit Garuc, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Llazanaj, Nr. 107 në qytetin e Shkodrës. 1977
76. Banesa e Mahmut Grudës, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 115 në qytetin e Shkodrës. 1977
77. Banesa e Hamid Perdes, L. Kongresi i Përmetit, Rr. Naim Gjbegy, Nr. 3 në qytetin e Shkodrës. 1977
78. Banesa e Hasan Durgutit, L. Manush Alimani, Rr. Mujo Ulqinaku, Nr. 56 në qytetin e Shkodrës. 1977
79. Banesa e Muzejen Dinit, L. Manush Alimani, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 59 në qytetin e Shkodrës. 1977
80. Banesa e Mehdi Xhabija, L. Manush Alimani, Rr. Salo Halili, Nr. 21 në qytetin e Shkodrës. 1977
81. Banesa e Isa Telit (Jonuz Telit), L. Konferenca e Pezës, Rr. Mujo Ulqinaku, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1977
82. Banesa e Xhevded Myftiut, L. Konferenca e Pezës, Rr. Musa Luli, nr. 5 në qytetin e Shkodrës. 1977
83. Banesa e Abdulla Kraja, L. Konferenca e Pezës, Rr. Musa Luli, Nr. 93 në qytetin e Shkodrës. 1977
84. Banesa e Hysen Bekteshi, L. Konferenca e Pezes, Rr. Karnave, Nr. 41 në qytetin e Shkodrës. 1977
85. Banesa e Iljaz Metanit (banon Shyqyri Shoqi), L. Qemal Stafa, Rr. Lidhja e Prizrenit, Nr. 31 në qytetin e Shkodrës. 1977
86. Banesa e Fejzi Llazanit, L. Qemal Stafa, Rr. Jorgji Karamitri, Nr. 32 në qytetin e Shkodrës. 1977
87. Banesa e Sami Anamalit, L. Manush Alimani, Rr. Hamdi Uruçi, Nr. 68 në qytetin e Shkodrës. 1977
88. Banesa e Hysen Matit, L. 28 Nëntori, Rr. 4 Qershori, Nr, 24 në qytetin e Shkodrës. 1977
89. Banesa e Sadedin Bualit, L. 28 Nëntori, Rr. 4 Qershori, Nr. 23 në qytetin e Shkodrës. 1977
90. Banesa e Kasem Bushatit, L. 28 Nëntori, Rr. Skënderbej, Nr. 8 në qytetin e Shkodrës. 1977
91. Banesa ish Konvikti i Maleve tona, L. Qemal Stafa, sot shkolla Petagogjike në qytetin e Shkodrës. 1977
92. Banesa e Sadedin Hoti, L. Partizani, Rr. Paulin Ballada, Nr. 142 në qytetin e Shkodrës. 1977
93. Banesa e Nazim Sykjes, L. 8 nëntori, Rr. Halit Bajraktari, Nr. 11 në qytetin e Shkodrës. 1977
94. Banesa e Sadik Dilaverit, L. 8 Nëntori, Rr. Shyqyri Bushati, Nr. 63 në qytetin e Shkodrës. 1977
95. Banesa e Eshref Damit, L. 8 Nëntori, Rr. Kukej, Nr. 63 në qytetin e Shkodrës. 1977
96. Banesa e Nush Çobës (Fatim Çobës), L. Perlat Rexhepi, Rr. Bajram Curri, Nr. 23 në qytetin e Shkodrës. 1997
97. Banesa e Tish Shapinit, L. Perlat Rexhepi, Rr. Luigj Gurakuqi, Nr. 24 në qytetin e Shkodrës. 1977
98. Banesa e Zija Çaushollit, L. Vasil Shanto, Rr. 11 Janari, Nr. 14 në qytetin e Shkodrës. 1977
99. Banesa e Pjetër Gjergjit, L. Vasil Shanto, Rr. 11 Janari, Nr. 8 në qytetin e Shkodrës. 1977
100. Banesa e Guljem Sumës, L. Vasil Shanto, Rr. Jordan Misja, Nr. 14 në qytetin e Shkodrës. 1977
101. Banesa e Kasem Jonuzit, L. Vasil Shanto, Rr. 11 Janari, Nr. ___ në qytetin e Shkodrës. 1977
102. Banesa e Bashkim Bekteshit, L. Vojo Kushi, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 259 në qytetin e Shkodrës. 1977
103. Banesa e Ramadan Cinarit, L. Vojo Kushi, Rr. Ali Kelmendi, Nr. 26 në qytetin e Shkodrës. 1977
104. Banesa e Hajrulla Meta, L. Vojo Kushi, Rr. Ruzhdi Tuli, Nr. 26 në qytetin e Shkodrës. 1977
105. Banesa e Halil Mandisë, L. Vojo Kushi, Nr. Ruzhdi Tuli, Nr. 21 në qytetin e Shkodrës. 1977
106. Banesa e Esat Lezhës, L. Vojo Kushi, Rr. Lek Dukagjini, Nr. 59 në qytetin e Shkodrës. 1977
107. Banesa e Shefit Kalasë, L. Vojo Kushi, Rr. Lek Dukagjini, Nr. 16 në qytetin e Shkodrës. 1977
108. Banesa e Beqir Ferizit, L. Vojo Kushi, Rr. Ruzhdi Tuli, Nr. 51 në qytetin e Shkodrës. 1977
109. Banesa e Ethem Bakallit, L. Vojo Kushi, Rr. Ruzhdi Tuli, Nr. 26 në qytetin e Shkodrës. 1977
110. Banesa e Hamit Llujës, L. Ahmet Haxhija, Rr. Lluej, Nr. 136 në qytetin e Shkodrës. 1977
111. Banesa e Safie Çeliketës, L. Ahmet Haxhija, Rr. Shaban _______, Nr. 15 në qytetin e Shkodrës. 1977
112. Banesa e Xhevdet Llujës, L. Ahmet Haxhija, Rr. Lluej, Nr. ___ në qytetin e Shkodrës. 1977
113. Banesa e Ismete Ramovit (Selim Ramovit), L. Vojo Kushi, Rr. Nuri Bushati, Nr. 22/1 në qytetin e Shkodrës. 1977
114. Banesa e Sul Saraçit, L. Ndoc Mazi, Rr. Skenderbej, Nr. 6 në qytetin e Shkodrës. 1977
115. Banesa e Emine Shirokës, L. Ndoc Mazi, Rr. Migjeni, Nr. 26 në qytetin e Shkodrës. 1977
116. Banesa e Emine Dizdarit, L. Salo Halili, Rr. Kadihaj, Nr. 1 në qytetin e Shkodrës. 1977
117. Banesa e Rexhep Ballës, L. Guerile, Rr. Balej, Nr. 54 në qytetin e Shkodrës. 1977
118. Banesa e Hame Bajraktarit, L. 10 Korriku, Rr. Halit Bajraktarit, Nr. 6 në qytetin e Shkodrës. 1977
119. Banesa e Veli Kasemit, L. 10 Korriku, Rr. Halit Bajraktari, Nr. 22 në qytetin e Shkodrës. 1977
120. Banesa e Sabri Digës, L. 10 Korriku, Rr. Halit Bajraktari, Nr. 10 në qytetin e Shkodrës. 1977
121. Banesa e Xheladin Karakaçit, L. 11 Janari, Rr. Xheladin Fishta, Nr. 5 në qytetin e Shkodrës. 1977
122. Banesa e Skënder Krajës, L. Tre Heronjt, Rr. Blloku Ndoc Mazi, Nr. 32 në qytetin e Shkodrës. 1977
123. Banesa e Qerazime Vulfit, L. Tre Heronjt, Rr. Shejnaze Juka, Nr. 12 në qytetin e Shkodrës. 1977
124. Banesa e Beniamin Shantojës, L. Tre Heronjt, Rr. Bërdicaj, në qytetin e Shkodrës. 1977
125. Banesa e Shaik Mushanit, L. 1 Maji, Rr. Kongresi i Lushnjës, Nr. 1 në qytetin e Shkodrës. 1977
126. Shkolla 10 Korriku, L. Partizani, Rr. Çlirimi, Nr. ___ në qytetin e Shkodrës. 1977
127. Banesa e Muzafer Canës, L. 24 Maji, Rr. Nexhip Luli, Nr. 24 në qytetin e Shkodrës. 1977
128. Banesa e Ali Sulejman Kraja, L. 11 Janari, Rr. Xheladin Fishta në qytetin e Shkodrës. 1977
129. Zona-Muze dhe Zona e Mbrojtur. V.K.M. Nr. 249, dt. 01.07.1980
130. Rrugët Enver Hoxha, Branko Kadia, Luigj Gurakuqi. 1980
131. Banesa ku u formua Komiteti “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës” në qytetin e Shkodrës.

Gjithkush që njeh Shkodrën e kupton se çfarë ka ndodhur!

                                                    Autori është përgjegjësi i Arkivit të Muzeut të Shkodrës. 

Mark Kaftalli, ose tradita më e mirë e trashëgimisë muzikore shkodrane.

Koment-dossier

Besi Bekteshi

Nuk ka shumë ditë që violinisti, kompozitori, dhe drejtuesi i orkestrës Mark Kaftalli, mbushi 80-të vjeç. Ju festua me një koncert në teatrin “Migjeni” në Shkodër ky përvjetor, dhe Marku ishte aty vërtetë më i plakur, por që në sytë e mi ishte vazhdimisht ai Mark Kaftalli virtuoz, me violinë në dorë, duke drejtuar grupet orkestrale nga më të mirat që trevat shqiptare kanë prodhuar. I veshur mirë dhe me shije në rini të tij, gjithmonë ekzigjent dhe kërkues, virtuoz në lojën e tij në violinë ishte padyshim një shkodran fund e krye i talentuar. Shumë të vjetër në moshë, por dhe mbi 50-të vjeçarë si unë, e kujtojnë dhe në drejtim të shfaqeve muzikore në teatrin “Migjeni”, por dhe në dikur “Turizmin e Vjetër” dhe “Kafen e Madhe”, me muzikën e mrekullueshme të luajtur sëbashku me virtuozë të tjerë shkodranë. Po, në dy nga skenat e lira popullore që sot nuk janë më në Shkodër, dhe këtë e them me keqardhje të madhe. Përpara disa ditësh, lexova një shkrim të shkëlqyer nga Ramazan Çeka si mik i Markut, dhe ish drejtor i shkollës “Prenk Jakova” në Kosovë, e më erdhi shumë mirë, por gjithashtu shumë keq që nga vëndi i tij nuk kishte lartësi të tilla kujtimore dhe të kërkimit qoftë dhe historik, për një nga figurat më të mëdha të kompozimit dhe drejtimit artistik që është autori i 750 veprave si këngë qytetare popullore dhe të kultivuara por dhe lirike, operetave dhe pjesë më të mëdha muzikore, fitues i shumë çmimeve dhe  për mbi të gjithave krijues i perlave të mëdha ndër të cilat kryevepra “Lule t’bukra sjell pranvera” por dhe në muzikën e lehtë si “Lumturia nuk dhurohet”. Në vitin 2004-tër si Mark Kaftallin dhe Bik Ndojën, i kam pasur në intervistë në një emision televiziv dhe kujtimet e atyre viteve më përpara kur ishin gjithsesi më të rinj, mu kthyen qartas. E di shumë mirë Markun si qejfli të motorçikletës dhe normalisht të veshjes me pantallona të hapura si ngjyrë ose kustum po ashtu të hapur. Duke njohur si djalin e tij Antonin dhe të bijën Verën, të dy artista dhe pedagogë në violinë dhe piano, duke njohur dhe dhëndrin Zef Çuni,  dijenitë bëhen akoma më të mëdha. Në fakt, si Marku dhe Kola i vëllai në teatër, janë përfaqësimi dikur i familjes së talentuar në skenat e mëdha. Anton Kaftalli, sot ka një grup muzikantësh të talentuar dhe që si shoqëri kanë emrin e Markut, por edhe në intervistë me Antonin përpara disa kohësh, figura e madhe e babait normalisht ka lënë shenjë në ecurinë në jetë, të fëmijëve të tij të mirë dhe me trashëgimi të talentit. Kaftalli kalon sëtepërmi kufinjtë e Shkodrës në krijimtarinë e tij.  Miqtë e quajnë “Paganini shqiptar” dhe unë jam dakort, por ai është trashëgimia më e lartë muzikore tradicionale qytetare shkodrane. Mark Kaftalli është ai, që ka mbajtur gjallë dhe zhvilluar më shumë se askush muzikën e mirë kultivuar lirike shkodrane. Tingujt e kësaj muzike dhe notat janë absolutisht të personifikuara dhe të qarta si shkodrane. Nuk ka më “improntë” apo shenjë e qartë personale, se sa muzika e Kaftallit për qytetin e madh kulturor, por dhe lavdinë e tij në gjysmën e dytë të shekullit 20-të. Akoma nuk e kanë nderuar me atë që meriton Kaftallin!? Nuk e di se çfarë mund të bënte një njeri më shumë se sa këto që po përmënd më poshtë por...!?. Pikërisht atë burrin tashmë tetëdhjetë vjeçar, me shikimin e ngulitur në një pikë në drejtim të skenës së teatrit, ku i biri dhe orkestra, por dhe këngëtarë dhe instrumentistët po performonin, unë po e kuptoja. Ishte jeta e tij e gjatë dhe e mbushur me ngjarje dhe vepraë që po i kalonte në një farë mënyre në pak minuta, por që nuk mund të shprehte aspak të gjithën. Kur Bujari dhe Enriketa po këndonin “oh sa andra sa kujtime, ka prej teje zemra ime” unë po shtangesha në bukurinë e jashtëzakonshme të melodisë Kaftalliane, kurse autori tashmë tetëdhjetëvjeçar shikonte skenën ku për dekada të gjata kishte luajtur. Mark Kaftalli është drejtues i orkestrës së Estradës Profesioniste për tre dekada që me krijimin e saj në vitin 1958-të. Është kompozitori i më shumë se 750-të këngëve të muzikës së lehtë, asaj popullore qytetare dhe këngës për fëmijë. Mësues violine në shkollën “Prenk Jakova” në fillimet e saj. Kompozitor i muzikës skenike me “Bubaçat”, “Dritë kudo Dritë”, “Ditë të gëzuara” të treja opereta. Pastaj ai ka bërë dhe “Çështje familjare” si komedi muzikore dhe po ashtu dhe “Dasma jonë”. Normalisht ka shkruar dhe veprat  opereta për fëmijë si “Rozafa” dhe “Shtatë Kotelet” të gjithë këto vepra nga viti 1964 deri në vitin 1980-të. Mark Kaftalli ka qëndruar 32 vite si drejtues i formacionit të “Kafes së Madhe”, por e përsëris të një humbje kulturore kjo e fundit në Shkodër për turp të madh, të trashëgimisë nga të gjitha anët po ta shikosh. Ai është që bëri me nota, pjesën më të madhe të këngëve të ahengut shkodran, por dhe këngët lirike shkodrane. Do të ishin humbur si riprodhim vetëm “gojë me gojë” të tilla perla dhe Marku i ka përjetësuar.  Ai është pjesmarrës në festivale të ndryshëm dhe disa herë fitues në festivalin e  muzikës së lehtë të Tiranës. Është shkodrane e gjitha te “Lumturia nuk dhurohet” e kënduar nga Tonin Tërshana.  Mark Kaftalli është dekoruar me medaljen “Naim Frashëri” të klasi të dytë dhe të parë. Nga Bashkia e Shkodrës, është nderuar në vitin 2005-së me titullin “Mirënjohja e Qytetit” dhe po ashtu në vitin 2012-të me “Diplomën e Pavarësisë”. Padyshim dhe sot, ai vazhdon të punojë dhe është një person tepër i interesuar për muzikën. Kaftalli në fillimet e tij ka punuar me Zef Alimëhillin dhe padyshim një nxitje e madhe për të ka qënë Ansambli i Ushtrisë në Tiranë me mjeshtrin Nikolla Zoraqi, i cili e perfeksionoi si violinist. Por nga viti 1955 dhe deri në vitin 1969-të, ka qënë mjeshtri tjetër i madh Prenk Jakova si njeriu i artit të madh shumë pranë Kaftallit. Ka shkuar me ansamblet kudo në botë, por dy njerzit e këngës qytetare popullore shkodrane janë edhe individët më pranë tij artistikisht, dhe këto janë mjeshtrat Bik Ndoja dhe Shyqyri Alushi. Në fakt, disku i fundit i Kaftallit, është një mrekulli intepretative e mbledhur nga Anton Kaftalli, që të bën të nderosh me përkulje të madhe si Mark Kaftallin, por dhe Bikun e Shyqin. Të tre bashkë, bëjnë të pa përsëritshmen në Shkodër, si për nga talenti, nga miqësia, nga qytetaria, dhe nga virtuoziteti me të cilën kanë punuar dhe jetuar. Nuk mund të ketë “mosketier më të lartë në muzikën shqiptare” të cilët të kanë jetuar kaq gjatë pranë njeri tjetrit.

Lëvizjet trupore dhe drejtuese të Markut në violinën e jashtëzakonshme, por dhe interpretimet e jares madhështore të Bikut, përbëjnë një duet kaq të madh, sa është shumë e vështirë të përsëritet me po atë forcë dhe talent si dikur. Po ashtu dhe modeli i këngës popullore qytetare shkodrane e kënduar nga Shyqi dhe gjithmonë shoqëruar në violinë nga Marku, nuk mund të cilësohen më si në rritje për nga forca e intepretimit dhe besnikërisë muzikore të këngës shkodrane. Ato janë një lartësi që nuk mund të arrihet. Kaftalli, ka pasur shumë bashkëpunëtore dhe unë nuk mund ti përmënd do të gjithë, por janë vërtetë shumë, dhe krejtësisht të talentuar.

Markun sot e pëshëndesin kudo. Është emblemë e artit të madh shkodran, është një nga violinistët më të mirë, dhe kompozitorët më të ëmbël të muzikës qytetare dhe sidomos asaj që unë preferoj ta quaj lirike. Ai është trashëgimia më e mirë e muzikës dhe këngës qytetare shkodrane. Është trashëgimia më e mirë e gjysmës së dytë të shekullit njezet, dhe sot mbase me të birin Anton Kaftalli dhe drejtues të tjerë si Ilir Zogaj e Roland Guli, qyteti do të vazhdojë në këtë trashëgimi. Mark Kaftalli, është në këtë tetëdhjetë vjetor, njeriu i madh i muzikës dhe i nderuar nga publiku i gjërë jo vetëm i qytetit të Shkodrës. Ai është tepër i dashur dhe në Shqipëri, sepse ka ndërtuar figurën e madhe të muzikës shkodrane, por dhe në Kosovë e kudo, që ka shqiptarë. Ai është një nga figurat më të mëdha të muzikës së kultivuar popullore shqiptare. Kur dëgjohet një këngë shkodrane e kultivuar dhe mirë interpetuar, është vështirë që mbas saj të mos jetë Mark Kaftalli në mos si kompozitor, si krijues notash dhe orkestrues, por dhe drejtues muzikor në kohët moderne. Nuk mundesha mos me e mbyll shkrimin me vargje kënge të mjeshtrit Kaftalli dhe normalisht me një këngë ku si muzika dhe teksti janë të tij. Ajo titullohet “Bashkë me ty” dhe i kushtohet “dashnisë” por fillon me dedikimin ndaj këngës kështu: Këng’ o kënga ime. N’tinguj t’ri do t’fluturoj, sot me ty. Për jetën, dashurinë.....Un do k’ndoj!! Gjithmonë pikërisht ky është dhe vazhdon të jetë Mark Kaftalli.