Opinion
Besi Bekteshi
Ka një
hapësirë të jashtëzakonshme historike dhe kulturore, patriotike dhe padyshim
sunduese piktoreske fshati Delbnisht në Kurbin.
Por shumë pak njerëz për fat të keq, dinë ekzistencën e një pallati apo
ndërtimi dikur tre katësh të madh, i cili ka qënë dhe selia e Ipeshkvisë
katolike të Durrësit. Në fakt, në këtë fshat, ka qënë një nga kishat më
legjendë si ajo e Shën Teodorit e cila është rindërtuar në vitin 1851, dhe
shpjegimet shumë të mira i jep dhe kreu i Shoqatës Kurbini studiuesi pasionant
Gjon Lleshi i cili ka mbledhur shumë e shumë fakte të saktë dhe të mirë
studiuar. Gjithsesi unë kam të dhënat e një modeli të jashtëzakonshëm udhëtimi
si të madhit Johan Georg
Von Hahn, të vitit 1863, dhe botim si libër
“Udhëtim në viset e Drinit” pikërisht në vitin
1867. Por është dhe Theodor Ippen, ose konsulli i Shkodrës që e rilevon
mirë trevën dhe shkruan për këtë ipeshkëvi dhe kishën e rindërtuar të Shën
Teodorit. Kanë superlativa albanologët e
lartë, por aty ka kaluar dhe Miss Durhami, dhe ka ndenjur dy ditë në këtë seli
madhështore për kohën, ose pallati më i madh “modern” që ekzistonte në këtë
trevë të madhe, që nga Shkodra deri në Prevezë. Pastaj ka shkruar qartë dhe
mirë dhe imzot Rafaele Ambrozio, dhe nga fundi ka shkruar duke qënë ipshkëvi i
fundit imzot Frano Illia. Është kujdesur në shkrimet e tij at Marin Sirdani,
dhe në dorëshkrimet e tij flitet dhe në disa dokumenta në arkivin e Muzeut të Shkodrës,
por po ashtu flet dhe shkruan dhe dom Mark Dushi. Hahn, e ka vizituar dhe në
vitin 1847-ta dhe më duhet të them se si kisha, dhe selia e madhe, janë mbyllur
te fundit në vitet 1967, kur regjimi komunist nxorri me ligj, jashtë ligjit,
besimin fetar. Kurse mbas viteve 1990-të, një rëndësi të veçantë kjo kishë dhe
kjo ndërtesë e madhe ipeshkëvie ka sepse “shënjtorja shqiptare Nënë Tereza e ka
vizituar dy herë” duke i dhënë një rëndësi të veçantë. Për këtë më flet më
pasion dhe Nikoll Lleshi si kryetar i shoqatës me Italinë. Një rikonstruksion i
është bërë nga Arqipeshkëvia Durrës Tiranë, dhe është kujdesur vetë imzot Rrok
Mirdita për këtë vepër unikale për nga përmasat dhe rëndësia në Shqipëri.
Historia e kësaj ndërtese akoma jo
Monument Kuluture është e gjatë dhe fillon kur Ambrozio nuk u lejua të
ndërtonte në Durrës në vitet 1850-të, dhe kështu ky pallat trekatësh (sot është
dy katësh dhe dikur është djegur nga bandat e Haxhi Qamilit) gjigand për kohën
përfundoi në vitin 1859-të në Delbnisht duke kontrolluar 18 famulli. Pas
Ambrozios, arqipeshkëv vazhduan Pren Bardh Kamberi (Primo Bianco), Arqipeshkëv
Nikoll Bardh Kamberi (Nikola Bianco) si dhe Imzot Dom Ded Bianco (Kamberi) të
cilët ishin banorë autoktonë të Delbnishtit dhe nga e njëjta familje të cilët
kanë mbështetur të gjitha kuvendet e
burrave kundër turqve deri tek pavarsia. Një kontribut po aq të madh ka
dhënë edhe Ndue Lleshi me djemtë e tij Pal Ndue Lleshi, Pjetër Ndue Lleshi si
dhe Nikoll Gjok Çuni, pjestar të së njëjtës familje Lleshi &Çuni. Është një
linjë patriotike e gjatë kjo e ipeshkëve të kësaj zone të madhe patriotike. Vërtetohet
aktiviteti i tyre si në kryengritjet kundra turqve e serbëve, deri në shpalljen
e pavarësisë, se ata janë me përmasa të mëdha kombëtare, duke i rreshtuar
këta burra përkrah emrave të njohur të historisë së kombit siç janë Ismail
Qemali, Dom Nikoll Kaçorri dhe At Shtjefen Gjeçovi.Nuk duhet lënë pa përmendur
edhe kontributi i veçantë që ka dhënë Arqipeshkvi Pren Bardh Kamberi në hapjen
e shkollave të parashqipe tek Famullitë e Milotit dhe Rrëshenit në Mirditë në
vitin 1900. Përveç autoritetit fetar tek Kryedioqeza e Delbnishtit herë pas here
janë mbajtur Kuvende të rëndësishme të burrave të mençur me në krye plakun e
parë ndër 45 pleq të krahinës së Kurbinit Gjin Pjetër Mark Previzi i
Skurajve.Me mjaft rëndësi janë 12 ligjet e bëra
në Kuvendin afër pallatit të Kryeipeshkëvisë tek Gurra e Delbnishtit (
vetëm 20 metra afër) me 5, 6 dhe 7 Gusht
1906 ku të pranishëm përveç Gjin Pjetrit ishin Imzot Dom Nikollë Kaçorri dheAt
Shtjefen Gjeçovi. Këto 12 pika përbëjnë bazën e Kanunit të Skëndërbeut. Kuvende
të rëndësishmejanë mbajtur në 1903, 1904 dhe1905 në Delbnisht duke kundërshtuar vendimin
e qeverisë turke të vitit 1903, për të paguar taksat.Nga vendimet
historike të Arqipeshkvit Pren Bardh Kamberi, ishte vendimi për të dërguar në
ngritjen e famurit në Vlorë të sekretarit tëArqipeshkëvit në Delbnisht Dom
Nikoll Kaçorrit si përpaqesues i Kurbinit dhe i gjithë tërritoreve që
ishin nën vartësinë e Arqipeshkëvi-së së Durrësit, në shpalljen e Pavarësisë,
si dhe vendimi për ngritjen e famurit në orën 10 me datën 28 Nentor 1912 në
Milot. Por, vendimimë i rëndësishëm ishte për ngritjen e famurit në Durrës me
26 nëntor1912 nga Arqipeshkëvi Pren BardhKamberi, Kaçulini, Rama etj. Të gjitha
këto i trajton në mënyrë historike të qartë Gjon Lleshi.
Ka shumë për të shkruajtur për
këtë Arqipeshkëvi të madhe, dhe shumë të rëndësishme patriotike dhe të dëgjuar
shumë, sidomos në gjysmën e shekullit 19-të dhe fillimin e shekullit 20-të, për
kombëtaritetin e saj dhe veprimtarët e lartë jo thjesht religjonare, por dhe të
gjuhës shqipe dhe sidomos të ndjenjës kombëtare shqiptare.
Ajo që i mungon sot është shpallje
si Monument Kulture e godinës historike. Një godine të pa shoqe edhe në shumë
vise të tjera të Shqipërisë, për nga rëndësia, madhësia dhe aktiviteti. Sidomos për nga patriotizmi shqiptar që është
transmetuar deri në brezat e sotëm të pas ardhësve të atyre njerve të lartë, që
dikur bënë historinë e Delbnishtit.
Kushte kanë ardhur dhe për më
tepër dhe vizita e Papa Françeskut është shumë inkurajuese për këtë lartësi
tashmë në trashëgiminë tonë kulturore.
