Besi
Bekteshi
Një
shkrim të botuar nga Lucia Nadin “disa sqarime mbi “Privilegjin e Aleksandrit të Madh” që
paraprin Statutet e Shkodrës më krijoi idenë e një ngjizjeje midis dy statuteve
të rëndësishëm si ai i Shkodrës dhe Drishtit dhe Kushtetutës sot. Ishin dy
qytetet e fundit që ranë nën sundimin e Osmanëve si Shkodra dhe Drishti, dhe
ekzistenca e dy kodikëve tepër specialë, të bën të mendosh thellë mbi të sotmen
dhe rëndësinë e “kodikut themelor tonin që është Kushtetuta Shqiptare”. Në qoftëse kodikët e Drishtit kishin lidhje
më të shumtë me religjonin dhe dioqezën në përgjithësi, statutet e Shkodrës
ishin rregullat-kodikë ligjorë të mrekullueshëm, të një mesjete që nuk ishte
“bosh” në trevat tashmë të qarta, dhe të ditura mirë si histori dhe
sundim. Gjykatat dhe kultura juridike në këto treva, është dhe
ajo që përbën të rëndësishmen e madhe që në fakt sot e kemi të vëshirë ta
perceptojmë dhe realizojmë. E pra kodikë të tillë, kanë realizuar themelin e
jetesës qytetare të Shkodrës ose qytetit më të madh nga vitet 1330 dhe deri në
vitin 1479-të kur Shkodra ra nën sundimin Osman. Milan Shuflaj ka pasur jo të
plotë një kodik të Drishtit dhe normalisht ka bërë interpretimin e tij nga
1920-ta dhe më qartë e kanë bërë të mirënjohurit M.Ahmeti dhe E. Lala, dhe në
kodikët e Drishtit del qartë një “Republikë Dioqeziane” megjithëse ishte një
Kushtetutë e vërtetë në ligje dhe pjesë juridike të momentit kishtar mesjetar.
Shkodra pastaj dhe kodikët e saj, është emblema e pjesës juridike gati
perfekte, kur anash kishte të drejtë zakonore.
Ishte asambleja e qytetarëve, dhe mund të quhen qytetarët e lirë, por
dhe institucionet e tjera ligjore që sundonin. Po, zgjidheshin gjygjtarët dhe
po themi këshilltarët, ishte i zgjedhshëm kancelari dhe policia komunare, dhe
janë dhe marrëdhëniet me komunat e tjera biles, dhe të tjerat të sundimit
vendikas dhe mbretërisë së Serbisë. Aty dalin mirë të gjitha të drejtat e
qytetarëve dhe padyshim ligjet e bashkëjetesës qytetare, emigrantët dhe gratë e
fëmijët. Forca e ligjit ishte e madhe dhe sundonte në tërësi jetën e banorëve
të qytetit të madh dhe të rëndësishëm të Shkodrës. Përpara këtij kodiku, kanë qënë e drejta
zakonore e të gjithë interlandit, por më duhet të them se edhe sipas shumë
studiuesve ishte dhe e drejta bizantine. Janë shekujt 12-13 që kanë një anë
juridike të shprehur dhe në gjykata dhe përveç perandorëve bizantinë erdhi dhe
ana ligjore e Karl I Anzhu i Siçilisë që përkon nga vitet 1271.
Problemi është në se zbatimi i kodikut, apo statutit dhe
jetës qytetare në bazë të ligjit, funksiononte? A qëndronte ligji në lartësinmë
e tij, dhe a ishte një Kushtetutë në konceptin e sotëm të termit dhe fjalës.
Nuk ka rradhorë të gjetur dhe deklaruar për gjygjet dhe regjistrin e tyre. Ose
askush nuk ka bërë një studim të tyre në këtë prizëm dhe dokumentacioni i tillë
në dijeninë time, dhe pse kam dyshimin e sjelljes së këtij dokumentacioni në
venedik kur qytetarët shkodranë u larguan për të liruar Rozafatin me 1979-të.
Po, në ditën e shën Markut. Por mund të them se dënimi për fyerjen “tradhëtar”
ishte më i madh dhjetë herë, se plagosja e cila ishte me 50 hyperberë. E
shikojmë sot “fyerjen” se nuk bën asgjë, dhe nuk është gati gati “çështje” dhe
për më tepër kishte 50 hyperberë gjobë falsifikimi i dokumentave dhe humbjen e
çdo çështjeje për pikërisht falsifikatorin. Përdhunimi i një gruaje ishte 50
hyperperë, dhe me ligj gruaje kishte gjysmën e pasurirë. I kam shkruar dhe më
përpara këto, por sistemi urban dhe ana e tillë në kodik është e famshme. Që
nga kodiku i Shkodrës vjen “mos hapja e një dritareje-dere përballë fqinjit”
dhe gjoba e hedhjes së plehrave nga dritarja ishte maksimale. Gjoba të mëdha
kishte për agresionin gjatë ushtrimit të detyrës së gjygjtarëve dhe punonjësve
të komunës, ligjet e kodikët e manexhimit të familjes ishin perfektë dhe për
sot. Një kryefamiljar dhe familja vetë ishte diçka e rëndësishme. Neni nr 5-së
detyronte qytetarët të njihnin kodikët të gjithë një për një. Kjo ishte shumë e
rëndësishme dhe shumë morale, por dhe një aftësi e madhe e qytetërëve në anën
juridike. Trashëgimia dhe kujdesi për
pleqët dhe fëmijët, janë madhështore në kodikun e madh të Shkodrës si statute-kushtetutë
vërtetë qytetare.
Sundimi
i ligjit në Shkodër dhe Drisht (kanë pasur dhe domene të tjerë venedikas) në
zbatim të kodikëve është i njohur, dhe
padyshim nuk bëhet fjalë të krahësosht atë rregullim ligjor në zbatim me
kushtetutën sot. Gati 150 vite të statuteve
të Shkodrës dhe dekadat e statuteve të Drishtit, janë kohë më të gjata si
zbatim të 102 viteve pavarësi dhe pa kushtetutë po kaq vite të Shqipërisë.
Vetëm Kushtetuta Mbretërore dhe kushtetuta e 1974 e diktaturës, por dhe ajo e
1998 e kohës së demokracisë janë shumë pak, për zbatime të "“rrënjta” dhe
të forta si të tilla. Në këtë rast sipas meje, nuk është vetëm aftësia jonë për
mos zbatim Kushtetute, por dhe koha e shkurtër ligjore me një Kushtetutë të
zbatuar në sundim, te psikika e shqiptarëve. Duke pasur shumë herë shtetin
armik, tani sillemi me mos zbatim Kushtetute si “armiq të shtetit” pa përtim
dhe orë e minut. E gjithmonë themi në
tavolina se “ hajd mor, se shqiptarë jemi nuk njohim ligj”. Po dhe mund të jetë
e vërtetë, por problemi është se sa shqiptarë jemi kur nuk njohim ligj, a jemi
të mirë apo të këqinj. A mund të funksionojë një shtet me qytetarët armiq të
Kushtetutës, dhe me shtresa njerzish që nuk njohin kodikun themeltar? E kanë
njohur pra, ato shqiptarët dikur. Kurse pastaj njohën sundimin e ligjit të
pushtuesit. I cili ju mësoi ( kështu
thonë) dhe urrejtjen ndaj ligjit të
cilën thonë se kanë të lindur (nëpër tavolina sigurisht) prej kohësh. Kanë pasur urbanizim dhe civilizim, kanë
pasur Kushtetutë të zbatueshme dhe ligje të zbatueshme. Kanë qënë qytetarë të
ligjit të zbatuar. Sot, duhet pyetur dhe
vërtetuar në se janë?! E vetëm zbatimi i ligjit cilido qoftë ai, na bën
qytetarë. Po, vetëm zbatimi i ligjit, dhe jo Kushtetuta e lënë zbuluar sot.
Nessun commento:
Posta un commento